The Battle of Westerplatte was the battle that began the Second World War in Europe. During the first week of September 1939, a Military Transit Depot (Wojskowa Składnica Tranzytowa, WST) on the peninsula of Westerplatte, Free City of Danzig, that was manned by fewer than 200 Polish soldiers, held out for seven days in the face of a heavy German attack. The defense of Westerplatte served as an inspiration for the Polish Army and people as the successful German advances continued elsewhere and today is still regarded as a symbol of resistance to the invasion.
On September 1, 1939, at 0448 local time, Germany began its invasion of Poland, starting World War II; the Schleswig-Holstein suddenly opened broadside salvo fire on the Polish garrison held by 182 soldiers and 27 civilian reservists. Major Sucharski radioed Hel Peninsula „SOS: I’m under fire“.[3] Three holes were made in the perimeter wall and oil warehouses were blazing in the southeastern sector. Eight minutes later, Lieutenant Wilhelm Henningsen’s crack marines storm unit from the Schleswig-Holstein advanced in three platoons while the Wehrmacht‚s Pioneers blew up the railroad gate going on the land-bridge, expecting an easy victory over the surprised Poles.[4] Staff Sergeant Wojciech Najsarek, a Polish soldier, was killed by machine-gun fire, the first victim of both the battle and war. However, soon after crossing the artillery-breached brick wall, the attackers suddenly came into a well-prepared ambush. German soldiers found themselves caught in a kill zone of Polish crossfire from concealed firing points (the Germans believed they were also fired on by snipers hidden in the trees, but in reality that was not the case), while barbed wire entanglements effectively blocked quick movements. The Poles knocked out a machine gun nest at the German Schupo and Lt. Leon Pajak opened intense howitzer fire on the advancing Germans who faltered and stopped their attack. The field gun knocked out sniper machine-gun nests on top of the warehouses across the canal and almost knocked out the Schleswig-Holstein’s command post but was destroyed by the ship’s guns.:[3][5]
„The tactics of outpost commanders, who lured the Germans into a fire trap, letting them advance into the line of fire, contributed to these heavy losses. The Polish mortar fire, guided precisely by observers from protruding positions, added to the destruction. The system of barriers secretly prepared by the WST soldiers in the spring and summer of 1939 made it difficult for the Germans to move around the park that was Westerplatte (once a popular spa).“[6]
At 0622, the Marines frantically radioed the ship they had heavy losses and were withdrawing, Danzig Police had tried to seize control of the harbor on the other side of Westerplatte but were defeated.[7] Casualties were 50 Germans and 8 Poles. The Germans tried again at 0855 but met mines, fallen trees, barbed wire and intense fire.[7] By noon the SS men fled and Henningsen was mortally wounded.[7][8] The initial assault was crushed and a second attack that morning (after an artillery barrage of 90 280 mm shells, 407 170 mm shells and 366 88 mm shells) was repelled as well, the Germans suffering unexpectedly high losses. The Poles eventually retreated from the Wał and Prom outposts (and for a time also from Fort), tightening the ring of defence around the New Barracks in the centre of the peninsula. On the first day of combat, the Polish side lost one man killed and seven wounded (three died later, including two of them who were captured and died in a German hospital). On the other side, the German naval infantry lost 16 killed in action and some 120 wounded (injuries of various gravity), the majority out of the 225 men deployed.[9] The German losses would have been even greater if not for the order by the Polish commander, Major Henryk Sucharski, for the mortar crews to cease fire in order to conserve ammunition, issued after firing just a few salvos (because of this order only 104 out of their 860 shells were spent when the mortars were destroyed on the next day).
On the following days, the Germans bombarded the peninsula with naval and heavy field artillery, including a 210 mm howitzer, turning it into World War I-style moonscape. Eberhardt convinced General Fedor von Bock a ground attack was not possible. A devastating two-wave air raid by 60 Junkers Ju 87 Stuka dive-bombers on September 2 (the total of 26.5 tons of bombs) took out the Polish mortars, directly hit guardhouse 5 (destroying it completely with a 500 kg bomb) and killed at least eight Polish soldiers; the air raid covered the whole area of Westerplatte in enormous clouds of smoke and destroyed their only radio and all their food supplies;[7] German observers believed that no one could possibly have survived such bombing.[5] On the night of 3–4 September more German attacks were repelled. On September 4 a German torpedo boat (T-196) made a surprise attack from the seaside.[10] The „Wał“ post had been abandoned and now only „Fort“ position prevented an attack from the north side. On September 5, a shell-shocked Sucharski held a war council which urged Westerplatte to surrender; his deputy, Captain Franciszek Dąbrowski, briefly took over command. Several cautious probing attacks by the German naval infantry, Danzig SS and police and Wehrmacht were again repulsed by the Poles; at 0300, during one of these attacks, they sent a burning train against the land bridge, but this failed when the terrified driver decoupled too early.[10] It failed to reach the oil cistern and set ablaze the forest, valuable for cover. The flaming wagons gave a perfect field of fire and the Germans suffered heavy losses.[11] A second fire-train attack came in the afternoon but it too failed. In the meantime, Polskie Radio continuously broadcast the message „Westerplatte still fights on“ each morning of the battle.[12] A second war council was held and the Major was set to surrender; the German Army was now outside Warsaw and gangrene had started to appear among the wounded.[11] At 0430 September 7, the Germans opened intense fire on Westerplatte which lasted to 0700. Flamethrowers destroyed Guardhouse 2 and damaged 1 and 4.[11] The besieged garrison lacked sufficient water and medical supplies; Cpt. Mieczysław Słaby, the WST medical officer, was unable to maintain basic care of wounded soldiers.
At 0945 the white flag appeared; the Polish defense had impressed the Germans so much that the German commander, General Friedrich-Georg Eberhardt, allowed Sucharski to retain his ceremonial szabla (Polish sabre) in captivity (it was apparently confiscated later).[11] At the same time Polish wireless operator Kazimierz Rasiński was murdered by Germans after the capitulation; after brutal interrogation, he had refused to hand over radio codes and was shot.[13]
Sucharski surrendered the post to Kleikamp and the Germans paraded in full order when the Polish garrison marched out, still proud and erect. In all, approximately 3,400 Germans were tied up by being engaged in the week-long action against the small Polish garrison.
The exact figures of German losses remain unknown, but are now often estimated to be in range of 200 to 300 killed and wounded or sometimes more. Some of them might actually have been hit by friendly fire, in particular from the battleship, which was initially anchored too close to its target. Polish casualties were much lower, including 15 to 20 killed and 53 wounded. There is a controversy regarding the burial site discovered in 1940, containing the bodies of five unidentified Polish soldiers who were possibly executed by their comrades for attempted desertion. Eight of the prisoners of war are also said to have been tortured, and did not survive German captivity.
Further controversy surrounds the Polish garrison’s commanding officer, Major Henryk Sucharski, and the executive officer, Captain Franciszek Dąbrowski. Major Sucharski, who survived the war but died in 1946, was promoted to the rank of generał brygady and given the highest Polish military award of Virtuti Militari, although he became a very controversial figure more recently as the previously-unknown account about his role in the battle were uncovered in the 1990s (after the death of Captain Dąbrowski, as the other Polish officers vowed among themselves for their honor to not disclose in their lifetimes that their nominal commander was shell-shocked for the most of the battle). The Westerplatte became the subject of a quasi-historical dispute, which Dr. Janusz Marszalec from the Institute of National Remembrance summarized with the following:
„It (the dispute) centres on the question of who commanded the defence of Westerplatte, Maj. Henryk Sucharski or Cpt. Dąbrowski. Interestingly, this dispute does not involve historians since it is not taking place as an academic debate. It is the domain of disputes of people passionate about history on the internet and in the press, in an atmosphere of gradual and consistent repetition of various unconfirmed sources. They tend to fall into emotional states of elevation and passion, during which it is difficult to apply the principles of sine ira et studio. This dispute has gone so far beyond its narrow circle of fans of the internet, moving into the mass media as a dispute over a film script and the spending of public money on a film which aims to show the new ‚truth‘ about the defence of Westerplatte. Without a detailed analysis of this project, one can only stress that it has nothing in common with the confirmed state of knowledge about the history of the defence of the WST Westerplatte in September 1939….Regardless of the disputes, Sucharski and the two hundred other defenders of the WST will remain in the circle of good memory, regardless of whether they wanted to defend it to their last bullet, or whether they contemplated putting down arms already after 12 hours of the first shot of the Schleswig-Holstein on 1 September 1939.“[1]
Already during the war the defense of Westerplatte served as an inspiration for the Polish Army and people as the successful German advances continued elsewhere and even today is still regarded as a symbol of resistance to the invasion; a Polish Thermopylae.[14] The Polish poet Konstanty Ildefons Gałczyński wrote a widely known poem about this battle, Pieśń o żołnierzach Westerplatte („A Song of the Soldiers of Westerplatte“). The poem reflected a widespread Polish myth of the later years of the WWII that all of defenders died in the battle, fighting to the last man.[15] A Polish People’s Army military unit was named in 1943 in memory of the soldiers (Polish 1st Armoured Brigade of the defenders of Westerplatte). In the years after war, several dozen schools and several ships in Poland were also named after the „Heroes of Westerplatte“ or „Defenders of Westerplatte“. The ruins of the peninsula’s barracks and guardhouses still survive today. After the war one of the guardhouses, which had actually been moved several hundred yards inland, was converted into a museum; two shells from the Schleswig-Holstein‘s 280 mm guns prop up its entrance.
1 września o godz. 4:45 rano niemiecki pancernik „Schleswig-Holstein“ otworzył ogień z dziobowej wieży artyleryjskiej kal. 280 mm, skierowany na polską placówkę. Gdy ogromne, ważące 330 kg, pociski eksplodowały, w powietrze wyleciała brama kolejowa oraz fragmenty muru[9]. Chwilę potem polski posterunek został zaatakowany przez kompanię SS-„Heimwehr Danzig“ oraz oddział szturmowy piechoty morskiej (3. Kompania Morskia „Stoßtrupp“), zaokrętowany wcześniej na niemieckiej jednostce[1]. Podczas pierwszego ataku na Westerplatte, Niemcy skoncentrowali swoje natarcie na placówkę „Prom“, jednak gdy Polacy wytoczyli działo kal. 75 mm na stanowisko koło elektrowni i zniszczyli dzięki niemu kilka gniazd niemieckich karabinów maszynowych oraz odparli atak na placówkę „Prom“ i zniszczyli placówkę gdańskiej policji przy murze, Niemcy dali za wygraną i wycofali się po 90 minutach walk[10]. O godz. 4:50 mjr Henryk Sucharski, komendant Wojskowej Składnicy Tranzytowej w Westerplatte w Wolnym Mieście Gdańsku raportował Dowództwu Floty:
Po fiasku pierwszego natarcia Niemcy przygotowywali się do drugiego. Nawała ogniowa „Schleswiga-Holsteina“ była jednak tym razem dłuższa. Skierowana ona była w kierunku placówki „Prom“, która zadała największe straty Niemcom podczas pierwszego natarcia. Podczas drugiego ataku przetrzebioną kompanię szturmową Kriegsmarine wsparł pluton z formacji SS-„Heimwehr Danzig“ uderzający od strony plaży. Podczas gdy Niemcy zbliżali się do „Promu“, por. Leon Pająk rozkazał otworzyć ogień moździerzom rozlokowanym koło koszar. Ich celny ogień rozproszył i odrzucił napastników. W tym samym czasie „Schleswig-Holstein“ znowu otworzył ogień, jeden z odłamków jego pocisków ciężko zranił por. Pająka, który zdał dowództwo chor. Janowi Gryczmanowi. Inne pociski „Schleswiga-Holsteina“ ciężko uszkodziły polską siedemdziesiątkę piątkę, przewracając ją i rozbijając przyrządy celownicze. Od tego momentu niemieckie karabiny maszynowe zza kanału portowego mogły bez problemów ostrzeliwać Westerplatte[10].
Ponownie ruszyła niemiecka piechota. Chor. Gryczmanowi nie udało się jednak jej powstrzymać i rozkazał swoim ludziom wycofać się do wartowni nr 1. Niemcy także zbliżyli się do tej reduty, ale wycofali się pod celnym ogniem polskich kaemów. Oprócz „jedynki“ strzelały do nich także wartownie nr 2 i 5. W tym samym czasie załoga placówki „Fort“ odpierała ataki esesmanów. Ok. godz. 12:30 drugi szturm ostatecznie załamał się[10].
Po porażkach natarć przeprowadzonych 1 września zaskoczeni twardym oporem Polaków Niemcy na razie zaniechali ataków na Westerplatte, co jednak nie oznaczało, że zostawili obrońców w spokoju. Do końca dnia nękał ich cały czas ogień „Schleswiga-Holstiena“, baterii artylerii i moździerzy oraz działek i karabinów maszynowych, a patrole niemieckie starały się odnaleźć słabe punkty polskiej obrony, co zmuszało załogi wartowni i placówek do bezustannego bycia czujnym i przygotowanym na kolejne ataki[11].
Straty niemieckie tego dnia to 20 zabitych oraz 140 rannych żołnierzy. Po stronie polskiej było czterech zabitych i 10 rannych, w tym trzech ciężko[10].
Walki w dniach 2–7 września
Hitlerowi i miejscowemu gauleiterowi Forsterowi zależało na jak najszybszym zdobyciu Westerplatte, aby nie psuć uroczystości z okazji włączenia Gdańska do Rzeszy. Z tego powodu niemieckie dowództwo zamierzało złamać morale Polaków[11].
Od 2 września Niemcy ograniczyli się do prowadzenia ataków rozpoznawczych, mających na celu wybadanie obrony polskiej[1]. Jeszcze tego samego dnia przed godz. 18:00 nadleciały bombowce nurkujące Ju 87 Stuka (w sumie w nalocie wzięło udział blisko 60 samolotów tego typu). Po nadleceniu nad teren Westerplatte rozpoczęły one zrzucać bomby. Nikt nie mógł im przeszkodzić – obrońcy nie posiadali broni przeciwlotniczej. Trafiona wartownia nr 5 zamieniła się w kupę gruzów, pod którymi śmierć poniosło co najmniej sześciu obrońców. Ciężko uszkodzone zostały także koszary, gdzie bomby zniszczyły kuchnię i radiostację, zniszczone zostały wszystkie moździerze i przerwana łączność telefoniczna. Nalot trwał łącznie 40 minut[11].
W kolejnych dniach walk o Westerplatte coraz bardziej wyczerpani Polacy trwali na stanowiskach (z braku ludzi nie było możliwości zluzowania obsad wartowni i placówek), odpierając niemieckie natarcia oraz znosząc ostrzał artyleryjski. Morale załogi na krótko poprawiła wiadomość o tym, iż Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę III Rzeszy. Jednak pomoc, zarówno ze strony państw Europy Zachodniej, jak i Armii „Pomorze“, nie nadchodziła i słabła nadzieja, że w ogóle nadejdzie[11].
Tymczasem Niemcy przygotowywali się do generalnego szturmu. 4 września do ostrzeliwania Westerplatte przystąpiły dwa torpedowce Kriegsmarine (T-196 oraz T-963). Niemcy ściągnęli także kompanię pionierów wyposażoną m.in. w miotacze ognia, a także ciężkie moździerze kal. 211 mm[11].
6 września Niemcy dwukrotnie podjęli próbę podpalenia lasu porastającego Westerplatte za pomocą cystern, wypełnionych ropą, wtoczonych na teren składnicy po linii kolejowej. Pierwsza próba zakończyła się porażką i została powstrzymana ogniem broni maszynowej i działka przeciwpancernego 37 mm, które zniszczyły cysternę, a za drugim razem pożar nie rozprzestrzenił się[1][12]. W tym samych dniach (2–6 września) teren Westerplatte był wielokrotnie ostrzeliwany z ciężkich dział i bombardowany przez eskadry niemieckich Ju 87 Stuka[1].
Rankiem 7 września niemiecka artyleria rozpoczęła potężną kanonadę[13]. Tego samego dnia na teren walki przybyły niemieckie uzupełnienia – szkolny batalion saperów i oddział policji[1]. Po godzinnym ostrzale do ataku ruszyli saperzy, którzy za pomocą miotaczy ognia podpalili las, a za nimi piechota. Pociski moździerzowe poważnie uszkodziły wartownię nr 2, ale polskie karabiny maszynowe jeszcze raz powstrzymały atakujących[13].
Był to jednak ostatni wysiłek obronny załogi Westerplatte. Ok. godz. 10:15 mjr Sucharski, który już w poprzednich dniach domagał się kapitulacji, wydał rozkaz poddania się, argumentując to stratami (zginęło co najmniej 20 żołnierzy), beznadziejnym położeniem, wyczerpaniem żołnierzy, fatalnym stanem rannych[13] i przewagą liczebną wroga (Niemcy dysponowali wówczas niemal dwudziestokrotną przewagą liczebną nad siłami obrońców) oraz wobec wypełnienia rozkazu obrony placówki przez jeden dzień[1]. Polacy ze zdumieniem patrzyli na białą flagę powiewającą nad koszarami. Część obrońców chciała walczyć dalej, ale rozkaz został potwierdzony. Załoga zebrała się przy koszarach, a mjr Sucharski z dwoma żołnierzami udał się do Niemców. Dowódca wojsk niemieckich gen. Friedrich Eberhardt w uznaniu męstwa Polaków pozwolił majorowi przebrać się w mundur galowy oraz zachować szablę[13].
Obrona Westerplatte miała także, o czym rzadko się wspomina w historiografii, również wymiar żołnierskiego dramatu. Mjr Henryk Sucharski bowiem, po odparciu pierwszych ataków i propagandowym zademonstrowaniu polskich praw do Gdańska, z powodu braku jakichkolwiek nadziei na odsiecz, chciał zakończyć nierówny bój[1]. Mjr Sucharski całkowicie popadł w załamanie nerwowe, kiedy Luftwaffe przeprowadziła nalot na Westerplatte w dniu 2 września w celu złamania morale Polaków[1][11]. Niewiele brakowało, aby Niemcy osiągnęli wtedy swój cel. Ten trwający 40 minut nalot poważnie nadszarpnął psychikę obrońców. Niektórzy żołnierze porzucili wtedy stanowiska i uciekli, chroniąc się w koszarach. Rozgrywały się tam dramatyczne wydarzenia. Roztrzęsiony mjr Sucharski nakazał wywiesić białą flagę na znak kapitulacji. Kryzys zażegnał jego energiczny zastępca kpt. Franciszek Dąbrowski[11] – zwolennik kontynuowania obrony do wyczerpania wszelkich możliwości oporu[1]. Rozkazał zdjąć flagę i odizolować mjr Sucharskiego do czasu, aż dojdzie do siebie. Dąbrowski przejął dowództwo nad obroną, choć aby uniknąć niepotrzebnego fermentu w szeregach, utrzymywano to w tajemnicy. Prawdopodobnie kilku żołnierzy odmówiło powrotu na pozycje obronne i zostało zastrzelonych za niesubordynację (Niemcy odnaleźli po kapitulacji groby niezidentyfikowanych obrońców). Na szczęście przeciwnik nie wykorzystał momentu załamania i nie przeprowadził natarcia tuż po nalocie, które mogłoby się zakończyć upadkiem polskiej placówki[11].
Po bitwie
Straty niemieckie w bitwie o Westerplatte według oryginalnych szacunków polskich wynoszą ok. 300 zabitych i 700–1000 rannych[14], jednak według nowszych danych wynoszą one około 300–400 zabitych i rannych niemieckich żołnierzy, wobec 15 poległych i ok. 50 rannych po stronie polskich obrońców[1].
Obrońcy Westerplatte, którzy wytrwali na straceńczej placówce do 7 września, odpierając 13 szturmów, swą postawą i determinacją zyskali nie tylko sławę, ale i demonstracyjnie okazywany szacunek przeciwnika, co w całej kampanii było czymś wyjątkowym. Niemcy nazywali nawet Westerplatte „małym Verdun„, co miało obrazować furię natarcia ich żołnierzy na placówkę[1].
Obrońcy polegli w czasie walk
W czasie walk poległo co najmniej 15 Polaków, a dodatkowo jeden z nich (sierż. Kazimierz Rasiński) został zamordowany w niewoli przez Gestapo za odmowę ujawnienia szyfrów radiowych[15].
Według zapisów z dziennika bojowego pancernika „Schleswig-Holstein“ Polacy zaraz po kapitulacji podali swoje straty jako 15–20 zabitych. Porucznik Pająk w swojej relacji z 1945 roku podał, że straty polskie wyniosły 21 żołnierzy. Chorąży Gryczman w swojej relacji podał straty polskie jako 20 zabitych.
Z ustalonego składu załogi WST los siedmiu żołnierzy jest nadal nieznany. Nie wiadomo, czy są to ci nieznani z nazwisk żołnierze, odnalezieni na terenie Westerplatte.
- st. strz. Konstanty Jezierski (1 września śmiertelnie ranny w głowę w kabinie bojowej wartowni nr 3 od pocisku, który wpadł przez strzelnicę)
- st. sierż. Wojciech Najsarek (1 września ciężko ranny przy stacji PKP, odnaleziony przez Niemców, zmarł tego dnia w szpitalu mimo prób uratowania go)
- kpr. Andrzej Kowalczyk (1 września ciężko ranny, pozostawiony ok. 100 metrów od wartowni nr 1, prawdopodobnie żywcem zasypany w leju po bombie podczas ostrzału artyleryjskiego)
- strz. Bronisław Uss (1 września ciężko ranny koło wartowni Schupo, odnaleziony przez Niemców, zmarł tego dnia na przedpolu Westerplatte mimo prób uratowania go)
- st. strz. Zygmunt Zięba (1 września ranny odłamkiem bomby w koszarach, zmarł 2 września)
- strz. Władysław Jakubiak (2 września zginął od wybuchu bomby przed koszarami)
- plut. Adolf Petzelt (2 września zginął w wartowni nr 5 w wyniku eksplozji bomby lotniczej; nigdy już nie uda się wyjaśnić, ilu naprawdę żołnierzy zginęło w wartowni nr 5)
- kpr. Bronisław Perucki (jak wyżej)
- st. strz. Władysław Okraszewski
- st. strz. Antoni Piróg
- st. strz. Ignacy Zatorski
- st. Józef Kita
- kpr. Jan Gębura (2 września zginął na dachu koszar, pilnując białej flagi)
- NN (2 września rozstrzelany za wzniecenie buntu[a])
- NN (jak wyżej)
- NN (jak wyżej)
- NN (jak wyżej)
- strz. Mieczysław Krzak (5 września zginął w wyniku pomyłki – wzięty za Niemca – od kuli kolegów w nocy k. placówki „Fort“)
- strz. Jan Czywil (7 września ciężko ranny w szyję i głowę w wartowni nr 1, zmarł w niemieckim szpitalu wieczorem tego dnia)