The Constitution of May 3, 1791 (Polish: Konstytucja Trzeciego Maja; Lithuanian: Gegužės trečiosios konstitucija) was drafted between October 6, 1788, and May 3, 1791, when it was adopted as a „Government Act“ (Ustawa rządowa) by the Great Sejm of the Polish–Lithuanian Commonwealth (a dualistic state of Poland and Lithuania ruled by a common monarch). The document was designed to redress political defects of the Polish–Lithuanian Commonwealth; the system of „Golden Liberty“ had conferred disproportionate rights on the nobility (szlachta), and over time had corrupted politics. Its adoption was preceded by a period of agitation for, and gradual introduction of, reforms, beginning with the Convocation Sejm of 1764 and the election of Stanisław August Poniatowski as the Commonwealth’s last king, and culminating in legislation adopted by the Great Sejm.
The constitution sought to supplant the prevailing anarchy, fostered by some of the country’s magnates, with a more democratic constitutional monarchy. It introduced elements of political equality between townspeople and nobility and placed the peasants under the protection of the government, thus mitigating the worst abuses of serfdom. It banned pernicious parliamentary institutions such as the liberum veto, which had put the Sejm at the mercy of any single deputy who could choose, or be bribed by an interest or foreign power, to undo all the legislation that had been passed by that Sejm. The constitution’s adoption met with hostile political and military responses from the Commonwealth’s neighbors. In the War in Defense of the Constitution, the Commonwealth’s ally Prussia, under Frederick William II, broke its alliance with the Commonwealth, which was effectively defeated by Catherine the Great‚sImperial Russia in alliance with the Targowica Confederation, a coalition of Polish magnates and landless nobility who opposed reforms that might weaken their influence. The King, a principal co-author, eventually capitulated to the Confederates.
British historian Norman Davies describes the document as „the first constitution of its type in Europe“; other historians call it the world’s second oldest codified constitution after the U.S. Constitution, which had come into effect in 1789.[1][2][3][4][a] The 1791 document remained in force for only 14 months and 3 weeks. Yet, despite the King’s capitulation, the Second Partition of the Polish–Lithuanian Commonwealth (1793), and the 1795 demise of Poland, the Constitution of May 3, 1791, was seen over the next 123 years as an important step toward the eventual restoration of Poland’s sovereignty. In the words of two of its co-authors, Ignacy Potocki and Hugo Kołłątaj, it was „the last will and testament of the expiring Country.“
www.wikipedia.comUstawa Rządowa, czyli Konstytucja 3 Maja, była drugą na świecie, a pierwszą w Europie ustawą zasadniczą. Uchwalona na Sejmie Czteroletnim w 1791 roku przez stronnictwo patriotyczne jako rezultat kompromisu ze stronnictwem królewskim, była wynikiem dążeń do naprawy stosunków wewnętrznych w Rzeczpospolitej po I rozbiorze, ustalając podstawy ustroju nowożytnego w Polsce.
Postanowienia konstytucji
Jej wstępnym etapem było Prawo o sejmikach z 24 III 1791 roku oraz Prawo o miastach (królewskich) z 18 IV 1791 roku. Pozostawiała ustrój stanowy, z pewnymi drobnymi zmianami: znacznie uszczuplono wpływy magnaterii na elekcję, Senat i zarząd kraju, wykluczając z sejmików szlachtę nieposesjonatów, stanowiącą najgorliwszą klientelę magnatów. W prawie wyborczym feudalny cenzus urodzenia szlacheckiego zastąpiono burżuazyjnym cenzusem posiadania. Mieszczanom zatwierdzono prawo nabywania dóbr i uzyskiwania nobilitacji.
Utrzymując poddaństwo Konstytucja pozbawiała szlachtę prawa najwyższej zwierzchności wobec poddanych, przyjmując ich „pod opiekę prawa i rządu krajowego“. Indywidualne umowy chłopów z dziedzicami o zamianę pańszczyzny na czynsz teraz nie mogły już być samodzielnie unieważniane przez szlachtę.
Postanowienia Konstytucji centralizowały państwo, znosząc odrębność między Koroną i Litwą, wprowadzając jednolity rząd, skarb i wojsko. Za religię panującą uznano katolicyzm, przy zupełnej tolerancji innych, uznanych przez państwo wyznań. Konstytucja wprowadziła trójpodział władzy: władzę ustawodawczą miał sprawować dwuizbowy Sejm, składający się ze szlachty-posesjonatów (204 posłów) i 24 plenipotentów miast.
Zmniejszono znacznie rolę Senatu, instrukcje poselskie, konfederacje i liberum veto zostały zniesione, decyzje miały zapadać zwykłą większością głosów. Kadencja Sejmu trwała 2 lata, posiedzenia zwoływane były w razie potrzeby, co 25 lat miano zwoływać Sejm w celu poprawy konstytucji. Władzę wykonawczą przyznano królowi wraz z Radą, tzw. Strażą Praw, złożoną z prymasa i 5 ministrów: policji, pieczęci, czyli spraw wewnętrznych, interesów zagranicznych, wojny i skarbu, mianowanych przez króla. Ministrowie odpowiadali przed Sejmem za podpisane przez siebie akty. Król był przewodniczącym Straży, miał prawo nominacji biskupów, senatorów, ministrów, urzędników i oficerów, w razie wojny sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem.
Zniesiono wolną elekcję, po śmierci Stanisława Augusta tron miał być dziedziczny, tylko w razie wymarcia rodziny królewskiej szlachta miała wybierać nową dynastię. Konstytucja zapowiadała reorganizację sądownictwa, postulując konieczność stworzenia stale urzędujących sądów ziemskich i miejskich oraz sprawujących nad nimi nadzór w drugiej instancji Trybunałem Koronnym i sądem asesorskim.
Próba przeprowadzenia reform została przekreślona już w połowie 1792 roku. Przyczyniła się do tego Targowica i wkroczenie wojsk rosyjskich do Rzeczpospolitej.
Konstytucja 3 Maja była wielkim osiągnięciem narodu chcącego zachować niezależność państwową, zabezpieczała możliwość rozwoju gospodarczego i politycznego kraju. Do tradycji trzeciomajowych nawiązywały później różne kierunki polityczne, dosyć dowolnie interpretując idee ustawy zasadniczej z 1791 roku.Ustava z 3. 5. 1791 (pol.: Konstytucja 3 maja) byla polská ústava schválená 3. 5. 1791. Ústava regulovala právní řád Polsko-litevského království. Obecně se soudí, že Ústava z 3. května 1791 byla první moderní psanou ústavou v Evropě a druhou ve světě (po americké ústavě z r. 1787)
http://cs.wikipedia.org/wiki/%C3%9Astava_z_3._kv%C4%9Btna_1791
Slovak 
Polish