Jan Karski (1914-2000), legendarny kurier i emisariusz

 

Jan Romuald Kozielewski znany pod przybranym nazwiskiem Jan Karski (1914-2000), był polskim prawnikiem, dyplomatą, historykiem, kurierem i emisariuszem Polskiego Pańtwa Podziemnego. Oprócz obywatelstwa polskiego posiadał także obywatelstwo Stanów Zjednoczonych i honorowe obywatelstwo Izraela, które otrzymał za świadectwo o zagładzie Żydów i próbę ich ratowania.

Urodził się 24 kwietnia 1914 w Łodzi, w rodzinie katolickiej. Dzieciństwo spędził w środowisku wielokulturowym z którego znane było jego rodzinne miasto. Mieszkał wraz z rodziną w kamienicy czynszowej, gdzie większość lokatorów stanowili Żydzi.

W połowie lat 30.tych XX w. ukończył studia na wydziale prawa i dyplomacji Uniwersytetu Jana Kazimierza w Lwowie. Był absolwentem Szkoły Podchorążych artylerii konnej we Włodzimierzu Wołyńskim.

Na początku 1939 roku wstąpił do służb dyplomatycznych i podjął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP.

Po wybuchu wojny dostał się w drugiej połowie września 1939 r. do niewoli sowieckiej. Trafił do łagru Kozielszczyzna skąd wydostał się fortelem w ramach wymiany jenńców między Niemcami i ZSRR w Przemyślu. Następnie zbiegł z transportu niemieckiego i przybył do okupowanej Warszawy, gdzie włączył się w działalność konspiracyjną.

Od początku 1940 roku brał udział w misjach kurierskich do rządu polskiego na uchodźstwie we Francji. Po kilku miesiącach został schwytany na Słowacji i przekazany do więzienia gestapo w Nowym Sączu. Po akcji zbrojnej ZWZ został odbity ze szpitala więziennego i odzyskał wolność. Powrócił do konspiracji działając m.in. w Biurze Propagandy i Informacji Komendy Głównej AK oraz we Froncie Odrodzenia Polski.

W lecie 1942 został powierzony misją do gen. Władysława Sikorskiego, premiera rządu RP na uchodźstwie. Następnie jako kurier i emisariusz polityczny przybył do okupowanej Polski. Działał w strukturach konspiracyjnych pod pseudonimem „Witold”, „Piasecki”, „Kwaśniewski”, „Znamierowski”, „Kruszewski” lub „Kucharski”. W ramach misji badał też sytuację Żydów. W tym celu nawet udał się tajnie do getta warszawskiego. W przebraniu niemieckiego żołnierza widział na własne oczy jeden z obozów hitlerowskich w których więziono Żydów (obóz przejściowy w Izbicy lub obóz zagłady w Bełżcu).

Z uzyskanymi przez siebie informacjami wywiadowczymi o eksterminacji Żydów w okupowanej Polsce, udał się jesienią 1942 r. z misją do Wielkiej Brytanii. Opracował dokument znany jako „Raport Karskiego”, który rząd gen. W. Sikorskiego przekazał rządom Anglii i Stanów Zjednoczonych wraz z apelem o pomoc dla ratowania Żydów. Szczegółowy dokument o zagładzie Żydów opracował w grudniu 1942 roku na podstawie mikrofilmów i świadectw Karskiego, Edward Raczyński, ówczesny minister spraw zagranicznych rządu RP w Londynie.

Podczas pobytu na Zachodzie, Karski cały czas aktywnie działał i angażował się na rzecz ratowania Żydów przed zagładą. W lipcu 1943 roku na spotkaniu z F.D. Rooseveltem, prezydentem USA, wystąpił z szeregiem propozycji zmierzających do zatrzymania tragedii i ratowania Żydów.

Temat Żydów i ich zagłady podejmował również podczas spotkań z innymi wybitnymi przedstawicielami amerykańskimi: politykami, hierarchami kościelnymi, przedstawicielami medii, filmowcami. Ci jego informacje o tragedii Żydów na obszarze okupowanej przez hitlerowców Polski lekceważyli uważając to za niewiarygodne oraz elementy polskiej propagandy wojennej. Po raporcie Karskiego pojawiły się jednak inne relacje o tragicznej sytuacji Żydów w Europie, potwierdzające świadectwo polskiego emisariusza.

Niestety świadomość o zagładzie Żydów dotarła w pełni do zachodniej opinii publicznej aż po wyzwoleniu hitlerowskich obozów zagłady i spowodowała szok.

W 1944 roku J. Karski wydał publikację „Tajne państwo”, która stała się bestsellerem.

Po wojnie pozostał na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Pracował na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie. Prowadził wykłady o stosunkach międzynarodowych i teorii komunizmu na Wydziale Służby Zagranicznej.

W 1965 r. ożenił się z Polą Nireńską, polską tancerką i choreografką pochodzenia żydowskiego. Małżeństwo nie miało dzieci.

W 1970 roku napisał słynną monografię „Great Powers and Poland (1918-1945)”.

Zmarł 13 lipca 2000 w Waszyngtonie, gdzie został pochowany na miejscowym cmentarzu Góry Oliwnej.

Był odznaczony wysokimi odznaczeniami państwowymi Polski, Stanów Zjednoczonych i Izraela, m.in. dwukrotnie Orderem Virtuti Militari, Krzyżem Armii Krajowej, Orderem Orła Białego.

Za usiłowanie powstrzymania zagłady i próbę ratowania Żydów uhonorowany został tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” i nadaniem honorowego obywatelstwa Izraela.

Posiadał tytuł doktora honoris causa ośmiu uniwersytetów polskich i amerykańskich, m.in. Uniwersytetu Łódzkiego. W 1998 roku nominowany został do Pokojowej Nagrody Nobla.

Uważany jest za jednego z najwybitniejszych postaci XX wieku.

W dowód uznania zasług legendarnego kuriera i emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego, głównie przekazanie przywódcom zachodnich państw koalicji antyhitlerowskiej pierwszych infomacji o zagładzie Żydów, rok 2014 ogłoszony został przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej rokiem Jana Karskiego.

 

Waldemar Ireneusz Oszczęda

 Jan Karski (1914-2000), legendarny kurier i emisariusz

 

Jan Romuald Kozielewski znany pod przybranym nazwiskiem Jan Karski (1914-2000), był polskim prawnikiem, dyplomatą, historykiem, kurierem i emisariuszem Polskiego Pańtwa Podziemnego. Oprócz obywatelstwa polskiego posiadał także obywatelstwo Stanów Zjednoczonych i honorowe obywatelstwo Izraela, które otrzymał za świadectwo o zagładzie Żydów i próbę ich ratowania.

Urodził się 24 kwietnia 1914 w Łodzi, w rodzinie katolickiej. Dzieciństwo spędził w środowisku wielokulturowym z którego znane było jego rodzinne miasto. Mieszkał wraz z rodziną w kamienicy czynszowej, gdzie większość lokatorów stanowili Żydzi.

W połowie lat 30.tych XX w. ukończył studia na wydziale prawa i dyplomacji Uniwersytetu Jana Kazimierza w Lwowie. Był absolwentem Szkoły Podchorążych artylerii konnej we Włodzimierzu Wołyńskim.

Na początku 1939 roku wstąpił do służb dyplomatycznych i podjął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych RP.

Po wybuchu wojny dostał się w drugiej połowie września 1939 r. do niewoli sowieckiej. Trafił do łagru Kozielszczyzna skąd wydostał się fortelem w ramach wymiany jenńców między Niemcami i ZSRR w Przemyślu. Następnie zbiegł z transportu niemieckiego i przybył do okupowanej Warszawy, gdzie włączył się w działalność konspiracyjną.

Od początku 1940 roku brał udział w misjach kurierskich do rządu polskiego na uchodźstwie we Francji. Po kilku miesiącach został schwytany na Słowacji i przekazany do więzienia gestapo w Nowym Sączu. Po akcji zbrojnej ZWZ został odbity ze szpitala więziennego i odzyskał wolność. Powrócił do konspiracji działając m.in. w Biurze Propagandy i Informacji Komendy Głównej AK oraz we Froncie Odrodzenia Polski.

W lecie 1942 został powierzony misją do gen. Władysława Sikorskiego, premiera rządu RP na uchodźstwie. Następnie jako kurier i emisariusz polityczny przybył do okupowanej Polski. Działał w strukturach konspiracyjnych pod pseudonimem „Witold”, „Piasecki”, „Kwaśniewski”, „Znamierowski”, „Kruszewski” lub „Kucharski”. W ramach misji badał też sytuację Żydów. W tym celu nawet udał się tajnie do getta warszawskiego. W przebraniu niemieckiego żołnierza widział na własne oczy jeden z obozów hitlerowskich w których więziono Żydów (obóz przejściowy w Izbicy lub obóz zagłady w Bełżcu).

Z uzyskanymi przez siebie informacjami wywiadowczymi o eksterminacji Żydów w okupowanej Polsce, udał się jesienią 1942 r. z misją do Wielkiej Brytanii. Opracował dokument znany jako „Raport Karskiego”, który rząd gen. W. Sikorskiego przekazał rządom Anglii i Stanów Zjednoczonych wraz z apelem o pomoc dla ratowania Żydów. Szczegółowy dokument o zagładzie Żydów opracował w grudniu 1942 roku na podstawie mikrofilmów i świadectw Karskiego, Edward Raczyński, ówczesny minister spraw zagranicznych rządu RP w Londynie.

Podczas pobytu na Zachodzie, Karski cały czas aktywnie działał i angażował się na rzecz ratowania Żydów przed zagładą. W lipcu 1943 roku na spotkaniu z F.D. Rooseveltem, prezydentem USA, wystąpił z szeregiem propozycji zmierzających do zatrzymania tragedii i ratowania Żydów.

Temat Żydów i ich zagłady podejmował również podczas spotkań z innymi wybitnymi przedstawicielami amerykańskimi: politykami, hierarchami kościelnymi, przedstawicielami medii, filmowcami. Ci jego informacje o tragedii Żydów na obszarze okupowanej przez hitlerowców Polski lekceważyli uważając to za niewiarygodne oraz elementy polskiej propagandy wojennej. Po raporcie Karskiego pojawiły się jednak inne relacje o tragicznej sytuacji Żydów w Europie, potwierdzające świadectwo polskiego emisariusza.

Niestety świadomość o zagładzie Żydów dotarła w pełni do zachodniej opinii publicznej aż po wyzwoleniu hitlerowskich obozów zagłady i spowodowała szok.

W 1944 roku J. Karski wydał publikację „Tajne państwo”, która stała się bestsellerem.

Po wojnie pozostał na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Pracował na Uniwersytecie Georgetown w Waszyngtonie. Prowadził wykłady o stosunkach międzynarodowych i teorii komunizmu na Wydziale Służby Zagranicznej.

W 1965 r. ożenił się z Polą Nireńską, polską tancerką i choreografką pochodzenia żydowskiego. Małżeństwo nie miało dzieci.

W 1970 roku napisał słynną monografię „Great Powers and Poland (1918-1945)”.

Zmarł 13 lipca 2000 w Waszyngtonie, gdzie został pochowany na miejscowym cmentarzu Góry Oliwnej.

Był odznaczony wysokimi odznaczeniami państwowymi Polski, Stanów Zjednoczonych i Izraela, m.in. dwukrotnie Orderem Virtuti Militari, Krzyżem Armii Krajowej, Orderem Orła Białego.

Za usiłowanie powstrzymania zagłady i próbę ratowania Żydów uhonorowany został tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata” i nadaniem honorowego obywatelstwa Izraela.

Posiadał tytuł doktora honoris causa ośmiu uniwersytetów polskich i amerykańskich, m.in. Uniwersytetu Łódzkiego. W 1998 roku nominowany został do Pokojowej Nagrody Nobla.

Uważany jest za jednego z najwybitniejszych postaci XX wieku.

W dowód uznania zasług legendarnego kuriera i emisariusza Polskiego Państwa Podziemnego, głównie przekazanie przywódcom zachodnich państw koalicji antyhitlerowskiej pierwszych infomacji o zagładzie Żydów, rok 2014 ogłoszony został przez Sejm Rzeczpospolitej Polskiej rokiem Jana Karskiego.

 

Waldemar Ireneusz Oszczęda