Levoča (Lewocza) leży na północy Słowacji, na terenie Spisza, u podnóża Levočských vrchov. Centrum miasta, ze względu na swój niepowtarzalny, dobrze zachowany średniowieczny charakter, mnóstwo zabytków kultury i sztuki, świadków burzliwej historii miasta, regionu i kraju, posiada statut miejskiego rezerwatu zabytków.
Tereny, na których obecnie rozpościera się miasto Levoča, były już w dawnej przeszłości zamieszkałe przez ludzi różnych narodów i kultur. Najstarsze ślady osiedlenia sięgają okresu neolitu, najmłodsze natomiast słowiańskich czasów Wielkiej Morawy.
Historia miasta swoimi początkami sięga głęboko w przeszłość. Podczas wielkiego najazdu Tatarów na Słowację i Węgry w latach 1241-42, Levoča była poważnie zniszczona, lecz już w połowie XIII wieku podniosła się ze zgliszczy, została odbudowana i wkrótce zaczęła się dynamicznie rozwijać, stając się najważniejszym miastem Spisza.
Levoča znana jest ze swojego znakomicie zachowanego, historycznego centrum miasta, tworzącego miejski rezerwat zabytków i posiadającego średniowieczny charakter. Z wielu zabytków kultury i sztuki, najbardziej cennymi i godnymi uwagi są zabytki dziedzictwa narodowego.
Wstępując poprzez średniowieczne mury do wnętrza miasta jedną z zachowanych bram, warto rozpocząć jego zwiedzanie od rynku, zwanego obecnie placem Mistrza Pawła.
Na środku placu znajduje się szereg zabytków, takich jak: ratusz, pręgierz, zbór protestancki, budynek wag miejskich, dom handlowy, szkoła, remiza i wspomniany wcześniej kościół św. Jakuba.
Rynek miasta otoczony jest rzędem ponad sześćdziesięciu kamieniczek mieszczańskich i domów patrycjuszy, z których większość pochodzi z okresu po pożarze (ogień strawił niemal całą ówczesna zabudowę miejską) z XV i XVI wieku. Tak, jak w średniowieczu, tak i dziś, pełni ważną rolę w życiu Levočy. Stanowi jej centralny, środkowy punkt, do którego zbiega się, niczym nitki pajęczyny, sieć ulic i uliczek wiodących od bram i baszt murów miejskich.
Stojący pośrodku rynku budynek ratusza zbudowano w stylu gotyckim w XV wieku. W 1615 roku został on rozbudowany i dobudowany w południowej części. Uzupełniony arkadami i podcieniami na parterze i piętrze. Po przebudowie w 1768 roku budynek otrzymał cechy barokowe.
Pierwsze piętro wnętrza budynku zajmują: duża sala przedsionka i sala zebrań, gdzie na obradach zbierali się członkowie rady miejskiej. Jak podają niektóre przewodniki turystyczne, wprost z tego pomieszczenia można było kiedyś zejść po kręconych schodach do piwnic, zapełnionych beczkami świetnego, tokajskiego wina.
Obok ratusza znajduje się w Lewočy pręgierz, wykonany z ręcznie kutych prętów żelaza. Klatka „wstydu“, posiadająca kształt kopuły, pochodzi z 1600 roku.
Zatrzymując się przy pręgierzu, średniowiecznym narzędziu kary, warto zapoznać się ze smutną historią skazanej na śmierć Białej Pani z Lewočy, której duch od wieków błądzi w murach miasta, ukazując się czasami jego mieszkańcom. Potępiona dusza w ten sposób pokutuje za ciężki grzech zdrady miasta, która spowodowała oddanie go na pastwę wojsku cesarskiemu, o czym pisał także wódz węgierskich powstańców Franciszek II Rakoczy w swoich pamiętnikach z 1709 roku.
Kobietę uznaną za zdrajczynię skazano na śmierć poprzez ścięcie katowskim mieczem na miejskim rynku, obok pręgierza. Wiele lat później legenda o niej trafiła do literatury, pojawiając się na kartach powieści węgierskiego pisarza urodzonego w Komarnie Mór Jokai, jako „Lewocka Biała Pani“.
Jednak legenda o Białej Pani to nie jedyny magnes przyciągający co roku do Lewočy tłumy turystów. W mieście znajduje się gotycki kościół farny św. Jakuba. Budowla powstała prawdopodobnie jeszcze przed 1400 rokiem i jest drugim co do wielkości średniowiecznym, gotyckim kościołem na terenie Słowacji.
We wnętrzu kościoła znajduje się arcydzieło Mistrza Pawła z Lewočy, ołtarz główny wykonany w latach 1508-1517.
Średniowieczne dzieło drewnianej, spiskiej, gotyckiej sztuki sakralnej posiada imponujące rozmiary:18,6 metrawysokości i6,3 metraszerokości. Ogromny ołtarz jest przypuszczalnie największym i najwyższym gotyckim ołtarzem, nie tylko w Europie, ale i na świecie.
Centralna część dzieła przedstawia scenę „Ostatniej wieczerzy“. W skrzyni ołtarzowej, umieszczonej nad „Ostatnią wieczerzą“, znajdują się monumentalne postacie: Madonny z Dziecięciem (wysokości2,47 m), św. Jakuba Starszego (2,32 m) i św. Jana Apostoła (2,30 m). Skrzydła ołtarza dekorują reliefy. Po ich zamknięciu, z drugiej, odwróconej strony zobaczyć można malowidła deskowe (5 z XV w., 2 z XVI w., pozostałe z XVII i XVIII w.), renesansowe nagrobki miejscowej szlachty i patrycjuszy, zachowane w znakomitym stanie. W gruncie rzeczy jest to prawdziwe muzeum średniowiecznej sztuki sakralnej.
Mistrz Paweł, znakomity średniowieczny snycerz, trafił do dynamicznie rozwijającego się miasta prawdopodobnie około 1506 roku. Warunki ogólne sprzyjały wtedy rozwojowi handlu, rzemiosła i sztuki. Nic więc dziwnego, że osiadł w Lewočy i tutaj otworzył swój warsztat snycerski, w którym wykonał mnóstwo znakomitych dzieł sztuki sakralnej, zachowanych do dziś w wielu słowackich miastach.
Waldemar Ireneusz Oszczęda