Najdôležitejšie bitky januárového povstania na Zemi Opoczyńskej / časť 1 /

Najważniejsze bitwy i potyczki powstania styczniowego na Ziemi Opoczyńskiej /cz.1/

 

A jeśli komu droga otwarta do nieba,

Tym, co służą ojczyźnie.

Jan Kochanowski – Pieśn XII (Pieśn o cnocie)

 

Przed stupiędziesięciu laty wybuchło Polska była świadkiem kolejnego wielkiego zrywu narodowego – powstania styczniowego 1863 – 1864. Do dziś na Ziemii Opoczyńskiej odnaleźć można mnóstwo śladów tej tragicznej w skutkach walki o zrzucenie jarzma niewoli i odzyskanie niepodległości. Różne pomniki stojące w odległych zakątkach lasów i leśnych ostępach, samotne stare krzyże na rozstajach dróga i pośród pól oznaczają zapomniane mogiły bezimiennych bohaterów powstania. Obowiązkiem naszym jest pamiętać o tych, którzy za cenę własnego życia złożonego w ofierze na ołtarzu ojczyzny, walczyli o naszą niepodległość i byt narodowy.

Warto więc przypomnieć niektóre starcia i walki powstańców styczniowych na terenie byłego powiatu opoczyńskiego, który do 1866 roku znajdował się gubernii radomskiej, tworzonego przez trzy okręgi: konecki, opoczyński i szydłowiecki. W granicach którego znajdowały się m.in. takie miejscowości jak np. Klwów, Skrzynno, Szydłowiec na wschodzie oraz Odrowąż, Radoszyce, Przedbórz na południu.

Według dostępnych źródeł historycznych, zwłaszcza opracowania Stanisława Zielińskiego ¹⁾, bibliotekarza Muzeum Narodowego w Rappeswill, powstańci styczniowi stoczyli na Ziemi Opoczyńskiej wiele potyczek i bitw z Rosjanami. Wiele z nich trafiło na karty historii Polski tak jak zwycięska bitwa pod Ossą. Przede wszystkim należy wspomnieć następujące starcia:

 

4 lutego 1863 – Opoczno (miasto)

 

Po wyjściu z miasta 31 stycznia 1863 załogi rosyjskiej w sile 2 rot piechoty²⁾, Opoczno zajął oddział powstańczy Józefa Łakińskiego (1831-1863).

Po krótkim postoju Łakiński udał się następnie w lasy opoczyńskie w okolicy Drzewicy i Przysuchy. Po wieści o porażce i odwrocie oddziałów Langiewicza spod Wąchocka, Łakiński rozpuścił swój oddział, za co oddany został pod sąd. Część powstańców nie zrezygnowała jednak zwalki i dołączyła do oddziału Jeziorańskiego.

Łakiński natomiast kontynuował walkę z zaborcą w powiecie gostynińskim (mazowieckie), gdzie później również poległ pod Kunkami (15 maja 1863).

Oddziały rosyjskie dowodzone przez majora Dońca-Chmielnickiego wkroczyły 9 lutego 1863 ponownie do Opoczna.

 

10 lutego 1863 – Studzianna, obwód /powiat/ opoczyński

 

Z mazowieckiego przybył w opoczyńskie Antoni Jeziorański ze swoim oddziałem. Oddział Jeziorańskiego, liczący 466 strzelców, 197 jazdy i 885 kosynierów rozłożył się obozem pod w Studziannej pod klasztorem ojców filipinów. Do obozu przybyli jeszcze inni powstańcy z rozproszonych wcześniej przez Rosjan oddziałów. Wśród nowych przybyszy był też Józef Leniecki oraz kilku żołnierzy z rozbitego oddział dowodzonego przez Strojnowskiego. Dowódca zajął się więc reorganizacją i ćwiczeniem oddziału. Jednocześnie przeprowadzał zwiad okolicy i starał się namawiać chłopów do wstępowania w szeregi powstańcze. Rozprawił się też z uzbrojoną bandą, która przeprowadzała napady i teroryzowała okolicę.

Ze względu na powiększającą się liczbę żołnierzy, Jeziorański zmuszony był do podziału jednostki na kilka mniejszych grup, pododdziałów. Obóz Jeziorańskiego wytropiony został przez kozaków z połączonych jednostek majora Dońca-Chmielnickiego i Zwierowa. Wkrótce na wzgórzach górujących nad miejscowością pojawiła się jazda kozacka, która zaraz po przybyciu rozpoczęła ostrzeliwanie obozu powstańczego na odległość. Jeziorański na ostrzał z dystansu, odpowiedział wysłaniem na kozaków jazdy. Jazda powstańcza niespotrzeżenie podeszła z dwóch kierunków pod pozycje nieprzyjacielskie i przeprowadziła niespodziewany atak na zaskoczonych Rosjan, który zakończył się sukcesem. Brawurowe uderzenie Polaków zmusiło Moskali do bezładnej i pospiesznej ucieczki w kierunku Tomaszowa Mazowieckiego. Rosjanie jednak wkrótce opamiętali się i wrócili pod Studziannę. Powstańcy ponownie ich pobili i zmusili do wycofania się. W potyczce zginęło na miejscu dwóch Rosjan. Jeziorański opuścił 12 lutego 1863 Studziannę i wyruszył na Przedbórz, który zajął 15 lutego 1863.

 

22 kwietnia 1863 – Gielniów, obwód /powiat/ opoczyński

 

Wiosną 1863 w operowali opoczyńskiem: Bończa, Czachowski, Wiśniewski. Pułkownik Kazimierz Błaszczyński „Bończa” zorganizował w dwa tygodnie oddział konny liczący ok. 200 jeźdźców. Oddział pełnił rolę żandarmerii powstańczej.

22 kwietnia 1863 jazda Bończy w sile 54 konnych puściła się w pogoń za pobitą przez Czachowskiego pod Stefanowem piechotą rosyjską dowodzoną przez majora Pleskaczewskiego. Jazda powstańcza dogoniła ściganego nieprzyjaciela w sile ok. 300 żołnierzy i nawiązała z nim kontakt bojowy pod Gielniowem. Rosjanie próbowali się bronić pod miejscowym cmentarzem. Utworzyli czworobok obronny. Polacy jednak szybko ich rozpędzili przeprowadzając trzykrotną szarżę na ich pozycje. W boju zabitych zostało 8 Rosjan a 1 dostał się do niewoli. Powstańcy mieli tylko trzech lekko rannych.

 

27 kwietnia 1863 – Przysucha, obwód /powiat/ opoczyński

 

Oddział Bończy ponownie starł się z Rosjanami i zwyciężył.

 

8 czerwca 1863 – Rusinów, obwód /powiat/ opoczyński

 

Oddział Czachowskiego w liczbie 400 ludzi bronił się przed atakami napierających na niego Rosjan. Powstańcy kilkakrotnie odparli szarże jazdy i ataki piechoty nieprzyjaciela. Następnie z niewielkimi stratami skierowali się dalej na południe.

Pod Rusinowem strała się też z Rosjanami kawaleria powstańcza Bończy, ale została zmuszony do szybkiego odwrotu na południe guberni radomskiej.

 

9 czerwca 1863 – Niekłań, obwód /powiat/ opoczyński

 

Dzień po walce pod Rusinowem, Czachowski ponownie musiał się bronić w marszu przed otaczającymi go zewsząd Rosjanami i odpierać ciągłe ataki kozaków pod Hutą Przysuską, Niekłaniem i Czarną.

 

13 czerwca 1863 – Przysucha, obwód /powiat/ opoczyński

 

Oddział Bończy zmierzający w kierunku krakowskiego starł się najpierw pod Rusinowem z oddziałem majora Pleskaczewskiego przed którym ustąpił na południe. Pod Przsuchą ponownie został zaatakowany przez inny oddział rosyjski. W tej sytuacji Bończa zmuszony był iść na Góry w krakowskiemprzez Chroberz i Pińczów.

 

 

Waldemar Ireneusz Oszczęda

________________________________________________

1) Bitwy i potyczki 1863-1864 – na podstawie materyałów drukowanych i rękopiśmiennych

    Muzeum Narodowego w Rapperswilu opracował Stanisław Zieliński, bibliotekarz muzeum,  

Muzeum Narodowe w Rapperswilu, Rapperswil 1903

2) Lidia Świątek: Z dziejów Powstania Styczniowego na Ziemi Opoczyńskiej,

http://opoczno.republika.pl/pstyczniowe.html