Środkowosłowackie miasto Zvolen leży u podnóża stoków pogórza Javorie, w rozległej Kotlinie Zwolenskiej, przy zbiegu rzeki Slatina i Hron.
Zvolen jest miastem powiatowym, leżącym w pobliżu miasta wojewódzkiego Banská Bystrica, które zamieszkuje ok. 43 tysiące mieszkańców. Najbardziej znanym i charakterystycznym zabytkiem tego miasta jest dobrze zachowany gotycki zamek. Został on zbudowany w stylu włoskiego renesansu, jako tzw. pałac miejski w latach 1360-82. Pełnił rolę zamku myśliwskiego, przeznaczonego dla króla Ludwika I Wielkiego (w Polsce zwanego Węgierskim) z dynastii andegaweńskiej. Obiekt o rzucie prawidłowego prostokąta z czterema skrzydłami powstał na płaskim wzniesieniu, górującym nad zakolem rzeczki Slatina. Zlokalizowany został w pobliżu miasta, na miejscu starego średniowiecznego gródka książęcego z kościółkiem z XIII w. Dogodne położenie zapewniało dominację wysokich murów zamkowych nad pobliskim rynkiem, gdzie znajdował się wczesnogotycki kościół farny. Pół wieku później, król Zygmunt Luksemburski podarował zamek wraz z dobrami miejcowego komitatu, swojej żonie Barbarze Zapolya. W latach 1440-50 i 1453-62 zamek zwoleński pełnił rolę głównej kwatery husytów, którymi dowodził hetman Jan Jiskra. Następnie znów znalazł się w posiadaniu królewskim. W końcu XV w. wraz z pobliskimi miastami górniczymi i dobrami komitatu stanowił apanaż królowej-wdowy Beatrix.
Na przełomie XV/XVI w. przeszedł do rąk bogatej i wpływowej rodziny Thurzo (Thurzon). Jan Thurzo, jeden z najbogatszych przedsiębiorców górniczych w Europie środkowej, przeprowadził gruntowną odnowę i rozbudowę zamku w stylu renesansu włoskiego.
Jednocześnie, mając na względzie grożące od południa niebezpieczeństwo tureckie, zamek otoczył na zewnątrz nowym, mocnym, kamiennym murem oraz zabezpieczył budowlami fortyfikacyjnymi. Po klęsce Turków pod Wiedniem (1683) i upadku Imperium Osmańskiego w Europie, zamek stracił znaczenie.
W dodatku zdecydowano o przeniesieniu siedziby tutejszego komitatu do niedalekiego miasta Banská Bystrica (Bańska Bystrzyca). Budowle zamkowe, które od 1805 r. należały do Skarbu Państwa, pełniły od tego czasu rolę koszar, siedziby urzędów i szkoły. Po powstaniu niepodległej Republiki Czecho-Słowacji (1918), zamek ponownie stał się siedzibą wojewody. Podczas Słowackiego Powstania Narodowego (1944) przebywał w nim sztab partyzanckiej brygady „Za wolność Słowian”. Dopiero w latach 1956-69 zabytkowa budowla doczekała się generalnego remontu, podczas którego przeprowadzono również badania archeologicznie. Potwierdziły one wcześniejsze przypuszczenia naukowców, że zamek zbudowany został na czteroskrzydłowym rzucie prostokątnym i posiadał dwie wieże. Dziedziniec zamkowy otoczony był drewnianą antresolą, umieszczoną na kamiennych konsolach. Trakt komunikacyjny między wieżami wykonany został jako kamienny arkadowy korytarz (krużganek). Ważnym elementem obiektu była piętrowa kapliczka zamkowa, posiadająca emporę królewską. W skierowanym do rynku miasta północnym skrzydle zamku, urządzone zostały sale reprezentacyjne, łącznie z wielką salą rycerską. Wnętrze sali rycerskiej zdobiły piękne, malowane freski i strop wykonany z drewnianych belek i deskowania. Renesansowa przebudowa zamku przeprowadzona ok. 1548 r. przez Jana Thurzo, orientowana była głównie na jego przystosowanie do ówczesnych potrzeb militarnych. Obiekt ufortyfikowano, mając na względzie obronę przeciwko artylerii. Zamek nadbudowano o kolejne kondygnacje, przybudowano wieże w narożnikach.
Północnozachodnie skrzydło wyposażano w nowy, silny bastion. Roboty budowlane i fortyfikacyjne wykonane zostały na podstawie planów i pod nadzorem włoskich budowniczych (F. Pozzo, G.M. Speciecaso, S. da Pratoveteri). W XVIII w. zrealizowana została barokowa przebudowa kapliczki oraz odnowa sali audiencyjnej, w której umieszczono drewniany, malowany strop z 1712 r.
Najstarsze, oryginalne średniowieczne elementy obiektu zachowały się głównie w korytarzu zamkowym (gotyckie sedilie z maswerkami, freski), w kapliczce (elementy architektoniczne z okresu późnego gotyku, w konstrukcji sali rycerskiej i komnatach, których sklepienia oparte zostały na umieszczonej pośrodku kolumnie. Imponujące wrażenie sprawia barokowa sala z XVIII w. z drewnianym, malowanym kasetonowym stropem, posiadającym 78 pól, w których symbolicznie wyobrażono portrety królów rzymskich i habsburskich cesarzy w chronologicznej kolejności, aż po Karola VI (1711-1740).
W chwili obecnej zamek jest siedzibą filii Słowackiej Galerii Narodowej i pełni rolę muzeum.
U podnóża wzgórza zamkowego urządzony został park w którym ujrzeć można ciekawy pomnik – replikę pociągu pancernego z okresu Słowackiego Powstania Narodowego (1944), który wykonali dla powstańców kolejarze z miejscowego zakładu naprawy taboru kolejowego. Miasto było bowiem jednym z najważniejszych ośrodków powstania narodowego Słowaków.
Dziś miejscowość żyje nie tylko echem swojej wielkiej i ważnej dla całego kraju historii.
Współczesny Zvolen jest jednym z najważniejszych ośrodków regionu Pohronie. Znajduje się w nim siedziba Technickej univerzity (politechniki), kształcącej specjalistów w dziedzinie leśnictwa, przemysłu drzewnego i ekologii.
Na zabytkowym rynku znajduje się mnóstwo ciekawych, pierwotnie gotyckich, renesansowych lub barokowych obiektów. Do najciekawszych zaliczyć należy kościół św. Elżbiety, zbudowany w końcu XIV wieku z cennym barokowym wnętrzem, neogotycki zbor protestancki z 1921-1933 ze starą wieżą, były ratusz, w którym obecnie znajduje się Muzeum Etnograficzne oraz tzw. „Finková kúria“ – dworek szlachecki.
Godne uwagi są też zachowane resztki murów obronnych. Okolice Zvolena posiadają znakomite walory wypoczynkowe. Trasy turystyczne prowadzą z miasta do zakątków Kotliny Zwolenskiej, pogórza Javorie, na Štiavnické i Kremnické vrchy, na tzw. Pustý hrad (ruiny zamkowe), nad zbiomik wodny Môtová. Warto odpocząć w kąpielisku Neresnica, posiadającym cztery baseny kąpieliskowe, podmiejskim terenie wypoczynkowym Kraľova, gdzie znajdują się wyciągi narciarskie i trasy do uprawiania biegów narciarskich oraz odwiedzić arboretum Borová hora.
Osoby decydujące się na wypoczynek w tym mieście, nie powinny narzekać. Zvolen to doskonałe miejsce, zarówno dla tych turystów, którzy cenią sobie możliwość obcowania z zabytkową architekturą, zaświadczającą o bogatej historii miasta, jak również dla osób ponad wszystko przedkładających niczym niezmącony odpoczynek.
Waldemar Ireneusz Oszczęda