exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor
a kiedyś niech powstanie mściciel z naszych kości
Publius Wergilius Maro – Eneida, Księga IV
Antoni Jeziorański (1821–1882), polski patriota i działacz niepodległościowy, generał powstania styczniowego.
Urodził się 13 czerwca 1821 w rodzinie frankistowskiej. Był synem Franciszka Ksawerego Jeziorańskiego (1785-1856) i Marianny Zagrodzkiej (1802- ?). Jego przodkowie byli Żydami, którzy w 1759 roku przyjęli chrzest we Lwowie.
Wziął aktywny udział w wydarzeniach rewolucyjnych Wiosny Ludów na terenie Galicji, gdzie przedostał się w maju 1848 roku z zaboru rosyjskiego. Jesienią wspominanego roku był instruktorem Gwardii Narodowej w Krośnie (październik 1848). Stąd udało mu się zbiec przed aresztowaniem na pobliskie Węgry. Tutaj wstąpił do uformowanego przez generała Józefa Wysockiego Legionu Polskiego na Węgrzech. Wziął udział w kampanii węgierskiej na Słowacji (ówczesne Górne Węgry). Po przegranej przez powstańców węgierskich bitwie pod Temeszwarem (rum. Timişoara) i upadku rewolucji na Węgrzech, przekroczył wraz z innymi legionistami polskimi granicę turecką. Został internowany. Kampanię węgierską zakończył w stopniu porucznika piechoty1). Podczas internowania przyjął propozycję służby w wojsku tureckim. Powierzono mu renowację twierdzy w Belgradzie. Podczas wojny krymskiej (1853-1856) służył w oddziale generała Władysława Zamoyskiego (1803-1868).
Po zakończeniu wojny wrócił do Warszawy. Został aresztowany przez Rosjan (1856). Z więzienia wydostał się za poręczeniem. Wkrótce jednak został ponownie aresztowany (1862) i osadzony w X Pawilonie cytadeli warszawskiej.
Na początku 1863 roku otrzymał nominację na naczelnika wojennego powiatu rawskiego w Mazowieckiem. Zorganizował oddział powstańczy w sile 400 ludzi w lasach koło Jeruzala na którego czele dokonał udanego uderzenia na Rawę Mazowiecką (4 lutego 1863). Podczas ataku na miasto zdobył miejscowe rosyjskie koszary wojskowe, pobił ich załogę, zdobył cenną broń i pojmał jeńców.
W końcu lutego 1863 wraz z oddziałem został podporządkowany pod rozkazy generała Mariana Langiewicza. Prowadził działania partyzanckie najpierw w Mazowieckiem a później w Sandomierskiem i Małopolskiem. Wziął udział w licznych potyczkach i starciach powstańczych z nieprzyjacielem, m.in. w bitwie pod Pieskową Skałą i Skałą. Ponieważ nie zgadzał się z dyktaturą Langiewicza, po poróżnieniu z dyktatorem powstania, udał się do Galicji.
W marcu 1863 był naczelnikiem wojennym województwa lubelskiego. Miesiąc później wkroczył ze swoim oddziałem (ok. 800 ludzi) do Królestwa Polskiego i pobił Rosjan pod Kobylanką (1 maja 1863). Niestety w wyniku poniesienia znacznych strat, zmuszony był ponownie przejść do Galicji. Ukrywał się przed policją w Chrewcie gdzie został aresztowany. Po odzyskaniu wolności (1865) wyjechał do Francji i przebywał w Paryżu. Ostatecznie powrócił do kraju i osiadł we Lwowie (1873). Tam również zmarł. Pochowany został na Cmentarzu Łyczakowskim.
Był żonaty z Natalią z Horbowskich (ślub w 1860) z którą miał córkę Marię.
______________________________________
1) Józef Wysocki: Pamiętnik jenerała Wysockiego dowódcy Legionu Polskiego na Węgrzech
z czasu kampanii węgierskiej w roku 1848 i 1849, Poznań 1850, Drukiem
W. Stefańskiego
Jan Rudowski herbu Prus II /Wilkoczesy/ (1840-1905), oficer wojsk polskich okresu powstania styczniowego, pułkownik, dowódca Pułku Opoczyńskiego.
Urodził się 18 lutego 1840 w Rumoce (pow. Mława) w rodzinie Ignacego Rudowskiego (1790-1841) i Julianny z Rościczewskich (1806-1841).
Kształcił się w domu rodzinnym a później w szkole w Mławie. W chwili wybuchu powstania styczniowego odbywał służbę wojskową. Służył w wojsku carskim jako junkier, podchorąży batalionu strzelców celnych Połockiego pułku piechoty w Piotrkowie Trybunalskim. Zbiegł z wojska i 3 lutego 1863 przyłączył się do powstańców Ignacego Zawadzkiego. Wkrótce został ranny w bok w bitwie. Po wyleczeniu z odniesionych ran przyłączył się wraz z całym oddziałem do Dionizego Czachowskiego. W szeregach partii Czachowskiego walczył z Rosjanami na terenie radomskiego. U Czachowskiego odbył wszytkie bitwy oddziału. Mimo młodego wieku wykazał się w walkach znaczną odwagą i walecznością. Nic więc dziwnego, że szybko awansował. Objął też dowództwo kompanii strzelców.
Po bitwie pod Solcem zmuszony był udać się w Lubelskie w celu uzupełnienia broni, amunicji, odzieży i wszystkiego co oddział potrzebowak do kontynuowania walki. W Lubelskiem wziął udział w potyczce pod Chełmem. W sierpniu 1863 r. awansował na majora. Jednocześnie otrzymał nominację na naczelnika wojennego powiatu radomskiego i opoczyńskiego. W związku z nową funkcją powrócił w Sandomierskie. Skierował się w Opoczyńskie, gdzie L. Żychliński formował nad Pilicą oddział „Dzieci warszawskich”. Po drodze starł się z Rosjanami pod Kowalą i Wirem. Brał udział w zwycięskiej bitwie pod Ossą po której manewrował z oddziałem w okolicach Radomia, Szydłowca, Końskich i Opoczna. Pokonał Asiejewa pod Bliżynem. Tam również został rany w prawą rękę. Osłaniał od strony Opczna, Końskich i Szydłowca oddział gen. Hauke-Bosaka przybywający w Sandomierskie. W tym samym czasie otrzymał awans na podpułkownika. Na przełomie 1863 i 1864 roku powierzony został uformowaniem Pułku Opoczyńskiego Dywizji Sandomierskiej, który zorganizował i uzupełnił na wiosnę masowym ochotnikiem. Po klęsce opatowskiej dowodził jedyną regularną formacją powstańczą w Radomskiem i Opoczyńskiem. Mimo ogromnych trudności dowodzony przez niego pułk walczył z Rosjanami prawie do końca powstania. Bił się z nimi m.in. pod Suchedniowem, Opocznem, Bliżynem, Wąchockiem, Odrowążem, Radkowicami. W jednej z potyczek został ranny i wzięty do niewoli przez rosyjskich dragonów. Jako byłemu oficerowi Imperium Rosyjskiego groził mu sąd polowy i skazanie na karę śmierci. Jednak żołnierze jego eskorty odważnie zaatakowali powracających z potyczki dragonów i uwolnili z niewoli.
W obliczu nieodwracalnej klęski i upadku powstania, jako jeden z ostatnich dowódców rozwiązał podległy sobie oddział i przeszedł do Galicji. Świadomy niemożliwości powrotu w rodzinne strony udał się na emigrację do Francji. Następnie pojawił się na Pomorzu gdzie administrował jeden z majątków. Niestety podczas jakiegoś polowania śmiertelnie postrzelił niemieckiego gajowego co zmusiło go do opuszczenia Pomorza. Osiadł we Lwowie i zajmował się administracją dóbr książąt Sapiehów. Tam również ożenił się w 1870 roku ze Stanisławą Narzymską z którą miał dwie córki (Wanda, Kazimiera) i jednego syna (Michał).
Zmarł przypuszczalnie w maju 1905 roku w Ropczycach (inne źródła podają też Lwów).
Waldemar Ireneusz Oszczęda
Źródła:
– Józef Wysocki: Pamiętnik jenerała Wysockiego dowódcy Legionu Polskiego na Węgrzech
z czasu kampanii węgierskiej w roku 1848 i 1849, Poznań 1850, Drukiem W. Stefańskiego
– Witold Dąbkowski: Matwiej Bezkiszkin i ostatnia faza powstania styczniowego w
Opoczyńskiem, Przegląd Historyczny Tom LXVIII Zeszyt 3, Warszawa 1977, str. 471-485
– Jan Rudowski: Walki w Sandomierskiem i Lubelskiem, „W czterdziestą rocznicę powstania
styczniowego 1863-1903”, Komitet Wydawniczy, Lwów 1903, str. 403-405
– Bitwy i potyczki 1863-1864 – na podstawie materyałów drukowanych i rękopiśmiennych
Muzeum Narodowego w Rapperswilu opracował Stanisław Zieliński, bibliotekarz muzeum,
Muzeum Narodowe w Rapperswilu, Rapperswil 1903
– http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=p10
– http://powstanie1863.zsi.kielce.pl/index.php?id=a09
– http://www.ogrodywspomnien.pl/index/abuse/d/8792