PIOTR BOROWY (Pieter)
(1858–1932), gazda góralski z Orawy, działacz ludowy i niepodległościowy, orędownik sprawy polskiej na Orawie i Spiszu, członek polskiej delegacji na konferencję paryską (1919) i do prezydenta USA Woodrowa Wilsona w sprawie rozstrzygnięcia kwestii przynależności Orawy i Spiszu do Polski. Urodził się 28 maja 1858 w miejscowości Rabczyce (słow. Rabčice) na Orawie, w biednej małorolnej rodzinie góralskiej. Miał sześcioro rodzeństwa. Ojciec zmarł jeszcze przed jego urodzeniem.
Nie miał łatwego dzieciństwa; pasał bydło i służył u zamożniejszych gazdów, a z powodu biedy nie uczęszczał do żadnych szkół. Korzystając z dostępnych książek, głównie religijnych, sam nauczył się czytać i pisać. Nic więc dziwnego, że po osiągnięciu 18 lat zdecydował się na poświęcenie życia Bogu. Zaczął prowadzić ascetyczny sposób życia, postanowił wędrować po orawskich wsiach, by nauczać ludzi katechizmu, przy okazji szerząc ideę polskiego patriotyzmu.
W 1882 roku założył w Rabczycach, wraz z innymi podobnymi sobie osobami, „bractwo chłopskie”, będące rodzajem „chłopskiego klasztoru”. Jego członkowie ślubowali czystość, ubóstwo i posłuszeństwo. Ponieważ jednak „bractwo” nie posiadało żadnych pieniędzy, wkrótce popadło w długi. Z tego powodu Borowy zmuszony był wyjechać za zarobkiem do Ameryki. Po półtorarocznym pobycie w Stanach Zjednoczonych powrócił w rodzinne strony i otworzył własny warsztat introligatorski. Oprawiał w nim stare książki, które następnie sprzedawał z przybranymi braćmi na jarmarkach. Zajmował się też pisaniem, piętnując w swoich książkach upadek moralny i pijaństwo. Później pisał książki o tematyce politycznej, a także bajki i poematy (m.in. Mowy, Rozmyślania człowieka o sprawach Boskich, Złote myśli).
Aktywnie działał na rzecz odzyskania niepodległości przez Polskę; po zakończeniu pierwszej wojny światowej włączył się w rozwiązanie kwestii przynależności Orawy i Spiszu do Polski. Był członkiem Komitetu Obrony Spisza, Orawy, Czadeckiego i Podhala, któremu przewodniczył Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Był członkiem polskiej delegacji na konferencji paryskiej (1919), brał też udział w audiencji u Woodrowa Wilsona, prezydenta Stanów Zjednoczonych, z którym osobiście rozmawiał dzięki znajomości języka angielskiego. Chociaż był tylko prostym góralem, wyróżniał się mądrą, dowcipną i doskonałą mową.
Po decyzji Rady Ambasadorów w Spa (1920) jego rodzinne Rabczyce znalazły się na obszarze Czechosłowacji. Borowy sprzedał więc tamtejsze gazdostwo i przeniósł się na stałe do Polski. Zamieszkał w pogranicznej Jabłonce, a później w Lipnicy Wielkiej, przy tzw. Rabczyckiej drodze, która prowadzi do jego rodzinnej wioski po drugiej stronie granicy. W Lipnicy kontynuował działalność oświatową i społeczną. Spisał swoje mowy – nauki, które po jego śmierci wydał zaprzyjaźniony z nim ks. Ferdynand Machay w książce pt. Sąd grzesznika sam nad sobą (1933). Piotr Borowy zmarł 18 stycznia 1932 w Lipnicy Wielkiej, gdzie został pochowany. Za wybitne zasługi dla Polski prezydent RP Ignacy Mościcki odznaczył skromnego i świątobliwego górala Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Stało się tak podczas wizyty prezydenta w Jabłonce w lecie 1929 roku. Tego niezwykłego człowieka o twardym charakterze i wielkim autorytecie społecznym nazywano „Gazdą orawskim”, „Przykładnym Naśladowcą Chrystusa”, „Katolickim Patriotą”, „Apostołem Orawy”, orędownikiem „prowdy, piykna i dobroci.”
W 1933 roku z inicjatywy ks. Ferdynanda Machaya powstał w Krakowie Komitet uczczenia pamięci Piotra Borowego. Jeszcze w tym samym roku odsłonięto w Lipnicy Wielkiej tablicę pamiątkową autorstwa Karola Hukana, krakowskiego artysty-rzeźbiarza. Tablica zginęła w niewyjaśnionych okolicznościach po zajęciu polskiej części Orawy przez Słowację w 1939 roku. W 1992 roku zastąpiła ją nowa, metalowa tablica z płaskorzeźbą popiersia Piotra Borowego, pod którym umieszczono krzyż przedzielający datę 1858/1932 oraz napis: „Pamięci Piotra Borowego przykładnego naśladowcy Chrystusa i nieustraszonego obrońcy praw naszych do Polskich Ziem Orawy i Spisza”.
Imię Piotra Borowego – Polaka z wyboru – nadano Konkursowi Literackiemu na utwór o tematyce orawskiej, organizowanemu od 1980 roku przez Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej. Rocznicę 70-lecia jego śmierci Towarzystwo Miłośników Orawy uczciło wydaniem brązowego pamiątkowego medalu (2002).
Literatura i źródła:
Oszczęda W. I., Polskie postaci historyczne Spisza, Almanach Muszyny 2011, str. 185-186; pl.wikipedia.org; www.lipnicawielka.pl; ww.zsolw.waw.pl/liceum/wydarz_hist/piotrbor.html
Waldemar Ireneusz Oszczęda
Slovak 
Polish