Alois Vojtěch Šembera (1807-1882), znany czeski lingwista, pisarz i krytyk literacki, wydał w 1876 roku w Pradze pracę „Mnoho-li jest Čechů, Moravanů a Slováků a kde obývají“.
Wspominana praca zawiera dane o ludności Słowacji, pochodzące z konskrypcji wykonanej w 1869 roku i danych uzyskanych w w Kancelarii Królewskiej w Budapeszcie. Autor podał w niej, że na terenie ówczesnej Słowacji, żyło ogółem 83 053 Polaków. Liczbę Słowaków żyjących w województwach słowackich określił na 1 866 361 osób. Z niniejszych danych wynika, że Polacy stanowili 4,45 % ogółu ludności mieszkającej na Słowacji.
Dzięki badaniom i pracy A. Šemberu wiadomo, że Polacy na początku II połowy XIX zamieszkiwali:
Województwo trenczyńskie posiadające ogólnie 262.281 ludności i tworzone przez 8 powiatów sądowych z siedzibą w miastach: Trenčín, Banovce (nad Bebravou), Ilava, Púchov, Žilina, Bytča, (Považská) Bystrica i Čadca.
W powiecie czadczańskim właśnie, na jego północnym terenie,istniały niektóre osady polskie. Należały do nich miejscowości: Čadca – 3523 osób ludności polskiej i słowackiej, Čierne 1502, Horelica 929, Olešná 1271, Oščadnica 1509, Podvysoká 448, Raková 2648, Skalité 1930, Staškov 1204, Svrčinovec 1247 i Turzovka 6377.
W powiecie bytczańskim Polacy mieszkali w miejscowości Makov i Vysoká (nad Kysucou) w liczbie 1358 osób.
W powiecie żylińskim natomiast żyli w Závodí (Závodie – obecnie dzielnica miasta Žilina) – 633 osób.
Ogółem w województwie mieszkało 237.702 Słowaków i 24.579 Polaków (9,37 % ogółu).
Województwo orawskie posiadające ogólnie 85.374 ludności i tworzone przez 3 powiaty sądowe z siedzibą w miastach: Dolný Kubín, Námestovo i Trstená.
W powiecie namiestowskim Polacy zamieszkiwali miejscowość: Erdőtka (węg., obecnie Oravská Lesná) 1270 mieszkańców, Zákamenné-Klin 1591, Novoť 1132, Benedikov 337, Mutné pod Magurou 1420, Veselé 1836, Sihelné 697, Polhora (Oravská) pod Babou horou 1390, Rabča 1347, Rabčice 1121. Ogólnie 12.141 Polaków.
W powiecie trzciańskim w miejscowościach: Zubrzyca Górna (pod Babią Górą) 1433, Zubrzyca Dolna 851, Lipnica Górna 1574, Lipnica Dolna 2671, Jabłonka 3151, Orawka 673, Podwilk 1404, Podsarnie 469, Harkabuz 367, Bukowina (Osiedle) 878, Piekelnik 1364, Chyżne 1501, Hladovka 613, Suchá Hora 738. Łącznie 12.055 osób.
Ogółem w województwie mieszkało 61.178 Słowaków i 24.196 Polaków (28,34 % ogółu).
Województwo liptowskie posiadające ogólnie 82.592 ludności i tworzone przez 3 powiaty sądowe z siedzibą w miastach: Svätý Mikuláš, Ružomberok i Hrádek.
Na terenie niniejszego województwa znajdowało się 5 miejscowości w których występowali Polacy.
W powiecie mikołajskim miejscowość Veľké Borové a Malé Borové 1089 obywateli i Huty 900.
W powiecie rużomberskim: (Liptovská) Osada 1200, Lúžna (Liptovská) 2045 i Revúca 1831. Łącznie 7065 Polaków.
Województwo liczyło ogółem 75.527 Słowaków i 7065 Polaków (8,55 % ogółu).
Województwo spiskie posiadające ogólnie 183.170 mieszkańców i tworzone przez 7 powiatów sądowych z siedzibą w miejscowościach: Levoča, (Spišské) Podhradie, Gelnica, (Spišská) Nová Ves, (Spišská) Sobota, Kežmarok, Ľubovňa.
W powiecie kieżmarskim osady polskie znajdowały się w miejscowości: (Tatranská) Javorina pod Kriváňom, Solisko a Podspády 338 obywateli, Ždiar pod Magurou 1387, Lendak 1053, Jurgów nad Białką 774, Rzepiska 575, Łapszanka 450, Czarna Góra 783, Łapsze Wyżne 903, Łapsze Niżne 724. Trybsz 511, Dursztyn 276, Falsztyn, Nowa Biała 813, Krempachy, Frydman i Równia 981, Niedzica 968, Podzamcze Niedzickie i Dunajec 152, Golinberg (Kalenberg, Lysá nad Dunajcom) 128, Kacwin 864, Frankova (Veľká Franková) 522, Frankovka (Malá Franková) 336, Reľov (Hágy) 438, Jezersko 334, Gibely (Gibeľ, Zálesie) 221, Haligovce 290, Richvald (Veľká Lesná) 722, Hanušovce (Spišské) 575, Matiašovce 810, (Spišská) Stará Ves 1029, Starý Majer (Majere) 77. Ogólnie 17.897 Polaków.
W powiecie lubowelskim Polacy zamieszkiwali następujące miejscowości: Stará Ľubovňa 1936 Polaków, Nová Ľubovňa 1031, Hrad Ľubovňa 30, Sadek (Podsadek) 162, Kolačkov 755, Výšné Ružbachy 917, Nižné Ružbachy 837, Lacková 527, Lechnica, Smierdžonka i Zámostie 636, Podlechnica 170, Lesnica 496, Havka 172, Halgová 621, Kremná 290, Mníšek (nad Popradom) 107, Pilhov 463, Kače i Medzibrodie 327. Łącznie 9316 Polaków.
Województwo liczyło ogółem 101.421 Słowaków i 81.749 obywateli innych narodowości (Niemcy, Rusini, Polacy), z tego 17.213 Polaków (14,86 % ogółu).
We wspominanej pracy, A. Šembera napisał na str.43-45 również:
„B. Polacy na Słowacji
Dotychczas literaci czescy i niemieccy, którym chodziło o określenie obszaru Słowacji, gdzie mówi się po słowacku, uważali za granicę języka słowackiego i polskiego granicę polityczną śląsko- i galicyjsko-węgierską. Šafárik twierdzi, że linia dialektu słowackiego i polskiego biegnie na północ od Piwnicznej (w Galicji) przez Poprad granicami ziemi aż do wzniesienia Sulov na pograniczu morawsko-węgierskim między wioskami Beskyd (na Morawach) i Podvysoká (na Słowacji). Czoernig w swojej Ethnografii austriackiej uważa również za granicę obydwóch języków grań Beskidów śląsko- i galicyjsko-węgierskich, wskazując, że rzeki Białka i Dunajec licząc od Krywania (Krívaň), dzielą język czeski od polskiego aż do miejsca, gdzie Dunajec wpada do Galicji. Według obydwóch opisów określona jest granica języka czechosłowackiego i polskiego w Šafárikowej etnografii słowiańskiej i na Czoerniga mapie etnograficznej cesarstwa austriackiego.
Jednak wszystkie granice językowe określone są wg rzeczywistości. Już w dialektologii czechosłowackiej /V.A.Šembera Základové dialektologie československé. Wien 1864, str. 79/ określiłem, że język polski, bez względu na granice polityczne, dostał się z Cieszyńska przez Beskidy do województwa trenczyńskiego aż po rzekę Kisuca (Kysuca) i za Kisucę, występuje tam w całym powiecie czadeckim i w części powiatu żylińskiego i bytczańskiego, od Wadowic też przechodzi przez Babią Górę na Górną Orawę aż prawie po Námestovo i że prawie bez mała jedna trzecia mieszkańców województwa orawskiego mówi językiem polskosłowackim. Odnoga tychże Orawian polskosłowackich przesiedliła się też na Liptów i zamieszkała w kilku osadach w pobliżu granic z Orawą i w pobliżu Ružomberka.
Oprócz niniejszych polskich obywatelów trenczyńskich i orawskich mieszkają ich rodacy w niewielkiej liczbie również na Spiszu, w północnowschodnim zakątku tego województwa od pogórza Magury za Tatrami (szczytem Łomnickim) między rzekami Białką i Dunajcem aż do Lesnicy (Leśnicy) i do Szczawnicy w Galicji i stąd na południowywschód wprost aż do Ludowli (Ľubovňa), Gniazdam (Hniezdne) i do Družbaków (Ružbachy); w środku tego regionu mieszkają w kilku osadach na południe od Piwnicznej nad rzeką Poprad. Są to mieszkańcy północnego podnóża gór tatrzańskich, Krywania, Kotła i Tatr, zwani ogólnie „magurzanie“, ponieważ ich sąsiadów na Orawie i w Czadecku nazywają „góralami“ na Orawie też „krajniacy“. Ten polski region Spisza naszym literatom nieznany i polską część Orawy opisał już przed 25 latyami nieznany Polak /J.Z. O osadach polskich na Węgrzech. Dodatek tygodniowy z roku 1850 i 1851, tom I., Lwów 1851, nr 41/ i wskazał na stare ścisłe związki regionu Spisza z Królestwem Polski, gdy Spisz był wtedy od czasów Zygmunta r. 1412 aż do 1772 r. zastawiony u polskich królów.
Są jeszcze niewielkie kolonie polskie na Szaryszu (Šariš), zwłaszcza Hradisko (Grodzisko) w powiecie bardiowskim /słow. Bardejov/ (z 73 obywatelami) i Šandal w powiecie stropkowskim /Stropkov/ (z 85 obywatelami), lecz trudno ich ropoznać między Słowakami .
Język obywateli polskich na Spiszu, Orawie i na Treńczyńsku jest taki sam jak język powszechnie występujący w sąsiedniej Ziemi Krakowskiej i Ziemi Cieszyńskiej, zwłaszcza w Piwnicznej, Nowym Targu, Żywcu i Jabłonkowie. Jego charakterystycznymi cechami są: nosowe ę i ą zamiast u i ú, np. ręka zmiasta ruka, dąb zamiast dub, są zamiast jsú; rz zamiast r: rzepa zamiast repa, brzoza zamiast breza; g zamiast h: góra zamiast hora, grad zamiast hrad; ia zamias ě: piana zamiast pěna, biała zamiast bělá; o zamiast a: młody zamiast mladý, zomek zamiast zámek; szerokie ł: chłop zamiast chlap, wydała zamiast vydala; przyimek do zamiast k: do pana zamiast k pánovi; syczące ć, ś, ź, np. łazić zamiast lézti, ćma zamiast tma, w lesie zamiast v lese; samogłoski wkładane a, e, i, o, u: targać zamiast trhati, ziarno zamiast zrno, uśmiercić zamiast usmrtiti.
Ze względu na to, że szkoły w osadach magurzan, krajniaków i górali polskich są słowackie, że kazania tym obywatelom polskim w kościołach wygłaszane po słowacku i że ciągle obcują z sąsiadami Słowakami, do ich języka dostają się niektóre słowackie słowa; jednak ogólnie język polski w niniejszych regionach jest zachowany i dlatego wcześniej wymieniony nieznany polski literat zaproponował, aby północny Spisz i Orawa, o ile w nim mieszkają polscy rodacy, był włączony pod administrację kościelną sąsiadującej z nim diecezji tarnowskiej, ponieważ aż do końca ubiegłego wieku adminsitację duchowną na północnom Spiszu prowadzili polscy księża galicyjscy; wyraził również życzenie, aby obydwa regiony mając na względzie ochronę i rozwój macierzystego języka ich mieszkańców, co do administracji szkolnej, sądowej i urzędowej, były włączone do Galicji.
Osady, które są domem obywateli polskich, przedstawiliśmy już wcześniej. Jest ich po posumowaniu w województwie trenczyńskim 24.579, w województwie orawskim 24.196, w województwie liptowskim 7065 i w województwie spiskim 27213, ogólnie 83.053.“
O zamieszkiwaniu na terenie XIX-wiecznej Słowacji znacznej liczby Polaków dowiedzieć się możemy również ze wcześniejszej pracy A.V. Šembery „Záklodové dialektologie československé s prříklady všech řečí slovanských a různořečí českých, moravských a slovenských“, wydanej w 1864 roku w Wiedniu.
Str. 79-80
O języku polskim na Słowacji
W niniejszej pracy A.V. Šembera potwierdza występowanie języka polskiego na Słowacji. Określa również regiony w których mówi się po polsku: na północy Trenczyńska (województwa trenczyńskiego) w okolicy miejscowości Čadca (Czaca) i na północy Orawy powyżej miejscowości Námestovo. Osadami polskimi w Trenczyńsku poza wspominaną Czacą są: Horelica (obecnie dzielnica miasta Čadca), Oščadnica, Skalité, Čierne, Svrčinovec, Závodie (obecnie dzielnica miasta Žilina), Raková, Staškov, Olešná, Podvysoká, Turzovka, Vysoká (nad Kysucou) i Makov.
Na Orawie język polski występuje w miejscowości: Polhora, Rabča, Rabčice, Sihelné, Mutné, Veselé, Novoť, Zákamenné, Erdődka (węg., obecnie Oravská Lesná), Podwilk, Harkabuz, Podsarnie, Bukowina i Podszkle, Piekelnik, Jabłonka, Orawka, Zubrzyca, Dolna i Górna Lipnica, Dolne i Górne Chyżne, Suchá Hora i Hladovka.
Osobliwością języka polskiego w tym regionie jest występowanie:
– g zamiast h: np. gluche (hluchý)
– om zamiast ą i on zamiast ę
– rz zamiast r: np. rzepa (repa)
– h zamiast ch: np. hleb (chléb)
– o zamiast a: np. jo (já), zomek (zámek)
– z zamiast ż /ž/, np. zeto (żyto, žito)
– sc zamiast szcz (šč): np. scodre (szczedry, ščedrý)
– č zamiast t lub c: np. cziasto /čiasto/ (tiesto lub czesto, često)
– ż /ž/ zamiast z: np. żem /žem/ (zem)
– sz /š/ zamiast s: np. szmierć /šmierć/ (smrť)
– c zamiast cz /č/: np. cudne (czudny, čudný).
Osobliwe słowa: cuska (fartuch, zapaska), baba (żona, kobieta), kroda (kopa, stos), spolnik (sąsiad), karb (nacięcie), dymnica (izba w której dym z paleniska uchodził okienkiem w powale), swietlica (izba ogrzewana piecem).
Jako przykład brzmienia języka polskiego występującego w okolicy Czacy i na Orawie Šembera przedstawia następujący tekst:
Zli hlopi od rania w karcmie szedom, gorolké pijom a kie przidom du domu, robiom krzik, tlucom baby i dzieći, a co pochycom, psujom, ľecom hevok i tamok a dogadujom szie. Ciche baby szedzom w izbie na pokoju a zvadlive krzicom a hlopom dokucajom a w spoľstwie szie kamoskom zalujom. Oh! Moje mile kurcontka tak szie zlenkli tego pijaka, kie prziszel du domu a jo wierzciemi już dobrze niezginem od żalu i cierpienia.
Czech Alois Vojtěch Šembera był pierwszym badaczem, który określił i opublikował wiarygodne informacje o liczbie Polaków mieszkających w przeszłości na Słowacji. Dzięki temu wybitnemu lingwiście i literatowi wiemy dziś więcej o historycznych związkach polsko-słowackich.
Waldemar Ireneusz Oszczęda
Slovak 
Polish