Sojusz króla polskiego Jana III Sobieskiego z cesarzem austriackim Leopoldem I zawarty 31 marca 1683 roku pod wyraźnym naciskiem papieskim, zobowiązywał Polskę do udzielenia pomocy wojskowej Austriakom w wojnie z  Turcją. Na pomoc Austrii zagrożonej potęgą muzułmańską, Rzeczypospolita wystawić miała armię polsko-litewską w liczbie 40 tysięcy żołnierzy. Sejm w Warszawie, który 17 kwietnia 1683 r. umowę ratyfikował, zwiększył liczebność armii do 48 tysięcy żołnierzy. Armię tworzyć miało wojsko koronne liczące 36 tysięcy żołnierzy i litewskie o stanie 12 tysięcy żołnierzy. Litewska część armii składała się z: jednego tysiąca husarów, trzech tysięcy petyhorców (pancernych), tysiąca pięciuset jazdy (lekkich chorągwi kozackich i tatarskich), tysiąca pięciuset dragonów, czterech tysięcy czterystu żołnierzy piechoty  „niemieckiej” i sześciuset żołnierzy piechoty „węgierskiej”. Niniejsza  liczba musiała być jednak w rzeczywistości do pewnego stopnia zredukowana ponieważ jak wynika z  zachowanych źródeł historycznych i  dokumentów dotyczących „odsieczy wiedeńskiej” (np. raport nuncjusza papieskiego w Polsce z 18 września 1683), stan lieczebny wojska litewskiego wynosił ok. dziesięciu tysięcy żołnierzy.

Litwa, opanowana w tym czasie przez kilka wielkich rodów miejscowej magnaterii i szlachty, prowadziła w stosunku do Korony i  króla, własną politykę opozycyjną. Jej głównym celem miało być zupełne uniezależnienie się od pozostałej części Rzeczpospolitej i separatyzm. Dla osiągnięcia obranego przez siebie celu, niektóre rody litewskie gotowe były zdradzić wspólne interesy państwowe i  sprzymierzyć się z  nieprzyjaciółmi Rzeczpospolitej próbującymi szkodzić królestwu „obojga narodów”.

Po „potopie” szwedzkim, w którym aktywny udział w sojuszu z nieprzyjacielem i zdradzie króla Jana Kazimierza, wzięli Radziwiłłowie, ster opozycji litewskiej przeciwko Janowi Sobieskiemu, przejęli Pacowie. Po nich znów, przed wyprawą wiedeńską, Sapiehowie, którym sam król Jan powierzył w zaufaniu sprawy litewskie. Sobieski zawiódł się bardzo w swoich przewidywaniach i nadziejach co do osoby Kazimierza Sapiehy, któremu po śmierci Michała Paca przekazał najważniejszy urząd na Litwie. Sądził bowiem, że w ten sposób uda mu się pozyskać go na swoją stronę i osłabić opozycję litewską. Jednak już na Sejmie na początku 1683 roku, który odbył się w celu podjęcia niezwykle ważnych decyzji politycznych (odejście z obozu szwedzko-francuskiego, udzielenie pomocy militarnej Habsburgom przeciwko Turcji), Sapiehowie opowiedzieli się po stronie opozycji królewskiej. Sprzyjali kontynucji sojuszu z Francją co nawet wywołało podejrzenie, że czynią tak z pobudek czysto materialnych.

Nie można się więc zbytnio dziwić, że o ile w Koronie zaciąg do wojska i  organizowanie wyprawy pod Wiedeń nie napotykały na zbytnie trudności, to na Litwie wcale się z tym nie spieszono.

Nie czekając więc na zakończenie zaciągu litewskiego, który przebiegał w ślimaczym tempie, Jan Sobieski zdecydował się wyruszyć z Warszawy do Wiednia. Uczynił tak z armią koronną 15 sierpnia 1683 czyli na święto Wniebowzięcia Marii Panny. Pochód wojska skierował na Kraków i stąd dalej przez Słowację pod stolicę Austrii. Armia koronna w chwili wymarszu liczyła ok. 27 tysięcy żołnierzy – 14 tysięcy jazdy i 13 tysięcy piechoty oraz dragonów. Posiadała również artylerię z 28 działami.

W tym samym czasie wojsko litewskie dowodzone przez hetmana wielkiego litewskiego, Kazimierza Sapiehę i hetmana polnego litewskiego, Jana Ogińskiego dopiero pojawić się miało pod Warszawą i czyniło przygotowania do przeprawy przez Wisłę.

Chociaż król bardzo liczył na doświadczonych i zasłużonych w wojnach tureckich Litwinów, szczególnie na znajdujących się między nimi Kozaków zaporoskich, nie doczekał się ich przybycia i połączenia z wojskiem koronnym. Wymaszerował więc bez nich rozkazując, aby spóźnione na koncetrację oddziały podążyły jego śladem. I tak stało się, że Kozacy dowodzeni przez dzielnego i odważnego pułkownika Mężyńskiego dotarli do króla dopiero pod Parkani (obecnie Štúrovo na Słowacji) gdzie wzięli aktywny udział w kampanii nad Dunajem.

Gdy okazało się, że zwlekające z  połączeniem z wojskiem koronnym oddziały litewskie za chwilę stać się mogą w gruncie rzeczy bezużyteczne i w dodatku maszerując przez obszary polskie zachowują się niczym zagony tatarskie (Tatarzy owszem też znajdowali się między nimi), wymyślony został plan na ich wykorzystanie przeciwko oddziałom węgierskiego magnata Thököly. Protestant Thököly, będący sprzymierzeńcem Turcji i nieprzyjacielem Habsburgów, działał na Górnych Węgrzech czyli Słowacji.

Pomysł niniejszy pojawił się nawet wcześniej, w końcu sierpnia, ale w końcu z różnych powodów zaniechano jego realizację. Dopiero zwycięstwo Sobieskiego pod Wiedniem i pościg za Turkami wzdłuż Dunaja spowodował ponowne ożywienie tego zamiaru. Należało jeszcze ustalić jak i  gdzie na Węgrzech wojsko litewskie rozpocznie aktywne działania wojenne. W tym celu więc zaraz po zwycięstwie wiedeńskim, król Jan Sobieski wysłał odpowiedni list do hetmana Sapiehy żadając, aby oddziały litewskie przybyły za nim szybko na Węgry.

Pod uwagę brane były dwie możliwości. Jedna z nich przewidywała, że hetmani litewscy wyruszą z wojskiem do Siedmiogrodu i stąd od Szatmáru (obecnie Satu Mare w Rumunii), skierują się do miasta Orodea (obecnie w Rumunii), wprost na okupowane przez Turków obszary bałkańskie. Król obawiał się jednak, że strategia taka mogłaby być dla armii litewskiej zbyt niebezpieczna z powodu znacznego oddalenie się do głównej armii (koronnej). Poza tym obydwie armie dzieliła by od siebie rzeka Tisa przedstawiająca znaczną przeszkodą do pokonania. Armia litewska wystawiona została by groźbie uderzenia głównych oddziałów tureckich, które mogło by być dla niej niszczące.

Z tego powodu, król zdecydował się, że lepiej będzie jeżeli Litwini dołączą do niego na Słowacji pod miastem-twierdzą Nové Zámky (Nowe Zamki). Znajdowała się tutaj silna załoga i oddziały tureckie.  Jan Sobieski zdawał sobie bowiem sprawę z tego, że zbyt powolny zaciąg na Litwie nie pozwoli już na wykorzystanie żołnierza litewskiego w walkach z Turkiem pod Wiedniem i na terenie Austrii. Lepiej więc było skorzystać z opóźnionych, lecz świeżych oddziałów do walk na obszarze Słowacji opanowanej przez sprzyjającego sułtanowi Thököly oraz do przeprowadzenia działań militarnych na tyłach wojsk tureckich.

W ten sposób Thököly znalazł by się zwarty pomiędzy wojskiem cesarskim i tureckim co ograniczyło by jego aktywność wojskową i zmusiło do rozpoczęcia rozmów pokojowych z cesarzem.

Armia litewska w końcu zakończyła zaciąg i wyruszyła na południe na spotkanie z Sobieskim i armią Korony. Zanim Litwini przybyli pod Kraków i rozłożyli tabory, zdążyli porządnie zniszczyć i splądrować ziemie polskie leżące na trasie ich przemarszu.

Król ciągle nalegał i  ponaglał hetmanów litewskich, aby dołączyli do jego oddziałów, ponieważ miał nadzieję, że ich pojawienie się przyspieszy rozmowy i  układy z  Thököly. Przekonany był bowiem, że osiągnięcie porozumienia między cesarzem i  Thököly w którym pośredniczył jest możliwe. Przewidywania królewskie okazały się niestety złudne. Thököly żądał spełnienia zbyt wygórowanych warunków, np. uznania jego zwierzchnictwa nad Górnymi Węgrami (Słowacja) i  tytułu książęcego. Dwór cesarski natomiast wierzył w ostateczne zwycięstwo militarne i dlatego żądał, aby się bezwarunkowo poddał i dobrowolnie wydał na łaskę cesarza.

Wojsko litewskie wyruszyło spod Krakowa na Węgry dopiero 27 września 1683 kierując główne siły na Orawę. Jednocześnie wysłany został niewielki podjazd na Spisz.

Po drodze dochodziło do różnych charakterystycznych dla okresu wojny gwałtów i grabieży. Jeszcze w Polsce ograbione i  splądrowane zostały dobra kasztelana krakowskiego (Myślenice). Naprzód postępowano tak powoli, że w tydzień po opuszczeniu Krakowa żołnierze oddalili się od niego tylko o trzy mile. Dowódcy twierdzili królowi, że powodem spóźnienia jest czekanie na artylerię, która ma przybyć do Krakowa dopiero za kilka dni. Ogólnie rzecz biorąc w całym zgrupowaniu litewskim zauważalny był panujący w nim  bałagan i brak dyscipliny, spowodowany przypuszczalnie nieudolnością jego dowódców.

Na Węgry się Litwini wcale nie spieszyli ponieważ jak wypływa z wiadomości i uwag ówczesnych obserwatorów, wyprawę wojenną już zdążyli odbyć na ziemiach Korony czyli w Polsce napadając i plądrując przy okazji dobra starostwa zatorskiego (Oświęcim).

Z listu króla napisanego obydwom hetmanom litewskim w dniu pierwszej, niepomyślnej dla Polaków bitwy pod Parkáni (7 października 1683) wynika, że Jan Sobieski mylnie sądził, że żołnierze litewscy są już dawno na Węgrzech.

Wkrótce po zwycięstwie nad Dunajem pisał ponownie (10.10.1683) do wojewody wileńskiego i  hetmana wielkiego Kazimierza Sapiehy prosząc o szybkie przybycie i połączenie armii.  W interesie oczekiwanej ugody z  Thököly, którego po pobiciu Turków pod Parkáni, opuścili sprzymierzeńcy węgierscy, rozkazał hetmanowi litewskiemu zwrócić szczególną uwagę i zadbać o majątki tegoż magnata oraz innej szlachty węgierskiej.

W dniu 4 października 1683 wreszcie armia litewska przekroczyła granicę węgierską, przybyła na Orawę i  pod zamek Orawa. W zamku broniła się oblężona przez oddziały Thököly załoga cesarska dowodzona przez Franciszka Kiechlera. Litwini zaatakowali z marszu oblegających zamek „kuruców”, których pobili i zmusili do ucieczki. Po wyzwoleniu zamku oddziały litewskie rozbiegły się po całej Orawie, która wchodziła w skład dóbr Thököly. Wszędzie gdzie dotarły dokonały ogromnego spustoszenia, grabieży i plądrowania tutejszych włości i  miejscowości. Dopuszczały się wielkich okrutności i gwałtów na miejscowej ludności, puszczając z dymem mnóstwo miejscowości. Było wśród nich wielu Kozaków i  Tatarów, których nawet rozkaz królewski nie był w stanie powstrzymać od dzieła zniszczenia i o którym hetmani z całą pewnością wiedzieli, lecz nic przeciw gwałtu i okrucieństwu swoich żołnierzy nie uczynili. Bardzo więc wtedy ucierpiał zwykły lud Orawy. Jak bowiem świadczą nielicznie zachowane świadectwa i dokumenty z tego okresu, zachowanie wojsk litewskich, było o wiele gorsze i  groźniejsze niż to co Orawa przeżyła podczas krwawo stłumionegobuntu chłopskiego Kaspra Piki z Zemplína (1672). Wtedy przywódca powstania i 25 sołtysów z Orawy i Liptowa straconych zostało na wzgórzu pod zamkiem zwanym Šibenice (Szubienica).

Obraz litewskiego spustoszenia Orawy wyobrazić sobie można na przykład z zapisów inwentarza (urbar) zamku Orawa, tzw. „urbarium renovatum” z 1688 r. Wioski orawskie, wypalone i  splądrowane najpierw „kurucami” Thököly, później wojskiem litewskim i w końcu oddziałami cesarskimi, w okresie po 1683 r. kierowały coroczne prośby do zarządcy dóbr o odpuszczenie lub obniżenie podatków, nałożonych na nich obowiązków poddańczych. Zamek uwzględnił niniejsze prośby i zestawił nowy inwentarz dochodów w którym przy każdej miejscowości odnotował też powód obniżenia podatków i opłat. W spisie między ofiarami inwazji litewskiej wymienione zostały między innymi następujące wioski orawskie: Podvlk (Podwilk), Posrnie (Sarnie), Jablonka (Jabłonka), Zubrohlava (Żubrzyca), Habovka (Habówka), Dlhá (Długa), Nižná, Krásnahorka, Brezovica, Breza (Brzoza), Sedliacká Dubová, Veličná. Wiadomo również, że ofiarą działań litewskich na Orawie było miasto Dolný Kubín. W sumie podpalonych i zniszczonych na Orawie zostało ponad 27 miejscowości. W miejscowości Veličná w ówczesnej siedzibie komitatu i stolicy dzielnicy Orawa, pożar spowodował ogromne zniszczenie i  stratę wszystkich dotychczas przechowywanych w archiwum orawskim bezcennych i ważnych dokumentów. Od zagłady nieuchroniło go nawet ukrycie jak nakazywał zwyczaj, w najbardziej bezpiecznym miejscu czyli w wieży kościelnej. Kościół bowiem wraz z wieżą i  dokumentami archiwalnymi, doszczętnie spłonął.

Nic więc dziwnego, że dziś bardzo trudno dotrzeć do dokumentów sprzed 1683 r. W archiwum regionalnym w mieście Bytča (Bytcza) spotkać się można ze smutną, lecz prawdziwą wzmianką o tym, że ponieważ archiwum Orawy spłonęło w 1683 r. w kościele w Veličnej podpalonym przez wojsko polskie, wszystkie dokumenty sprzed tego roku są bardzo rzadkie i niezwykle cenne.

Thököly na wieść o grabieżach i gwałtach dokonywanych przez wojsko litewskie na Orawie, na dobrach rodzinnych, zerwał pertraktacje z Sobieskim i cesarzem.

W związku z niniejszym warto wiedzieć, że Orawa w okresie XVII w. należała do włości możnego i  wpływowego rodu Thurzo, którzy zarządzali nimi z siedziby rodowej w znajdującej się w mieście Bytča (Bytcza). Od 1653 roku dobra orawskie przeszły do dyspozji Stefana Thököly, którego podejrzewano i oskarżono z udziału w spisku przeciw cesarzowi Leopoldowi I. Chociaż sam Thököly bronił się i zaprzeczał oskarżeniom, przysięgał wierność i lojalność Habsburgom, pozbawiony jednak został przez dwór wiedeński wszystkich majątków. Groziło mu również pojmanie i  uwięzienie. Nic więc dziwnego, że musiał się bronić i  nieoczekiwanie pojawił się na czele opozycji i  powstania przeciw Habsburgom. Jesienią 1670 zdecydowano się ostatecznie go pojmać. W tym celu 28 listopada 1670 roku wojsko cesarskie dowodzone przez generała Heistera zaczęło oblegać zamek Orawa w którym Thököly znalazł schronienie i  zmarł za jego murami w kilka dni później. Załoga zamku pozbawiona dowódcy, otworzyła bramy i poddała się Austriakom.

Syn Stefana, Imrich Thököly zdążył wcześniej opuścić rodzinne strony i schronić się najpierw w Polsce i poźniej w Siedmiogrodzie. Jesienią 1678 roku zgromadził znaczne siły wojskowe i wzniecił jeden z kolejnych buntów na Słowacji przeciwko Habsburgom. Dowodzone przez niego i sprzyjających mu protestanckich panów węgierskich oddziały zajęły Spisz i Liptów. Wkrótce też bez większego wysiłu i oporu Autriaków dotarły na Orawę zajmując ją niemal bez walki w połówie października. Sukcesy Thököly zmusiły cesarza Leopolda do zwołania sejmu i zapowiedzi zmiany systemu sprawowania władzy oraz próby osiągnięcia porozumienia pokojowego z powstańcami. Ci jednak wszelkie propozycje pokojowe odrzucili ponieważ oszołomieni trochę łatwymi zwycięstwami i opanowaniem Słowacji, pragnęli całkowitej porażki i obalenia rządów Habsburgów. W tym celu też sprzymierzyli się z Turcją i liczyli na rozgromienie Austrii. Realizację niniejszego przekreśliło spektakularne zwycięstwo Jana III Sobieskiego pod Wiedniem. Nadzieje Thököly, który uważał się za niekoronowanego  władcę Słowacji i  był księciem Siedmiogrodu, spełzły na niczym i w dodatku pozbawiany został udziału w spadku na Orawie.

Rozgoryczony postępowaniem  Litwinów i ofiarami pośród ubogiej ludności Orawy, król Jan żądał od hetmanów wprowadzenie porządku i  zaprzestanie grabieży poprzez szybkie połączenie z główną armią polską.

Ze względu na wyraźny zakaz i  jawny gniew króla, wojsko litewskie podążyło dalej w głąb Słowacji zaprzestając na czas jakiś gwałtów na ludności. Zamiast jednak w myśl wskazówek króla maszerować z Orawy przez Turiec (Martin) wprost na leżące na południu Nové Zámky lub Levice, gdzie skoncetrowane były znaczne siły nieprzyjaciela, Litwini podążyli przez Považie na zachód w kierunku miasta Trenčín (Trenczyn). Zauważalny więc był brak jakiekolwiek pośpiechu z ich strony jeżeli chodzi o starcie z  nieprzyjacielem i umyślnie staranie się o opóźnienie połączenia z wojskiem Sobieskiego. Takim zachowaniem udało im się nawet zmylić czujność sojuszników Thököly, gdy na przykład wojewoda trenczyński Juraj Illésházy w dniu 21 października 1683 r. jednemu z dowódców wojskowych, Franciszkowi Pongrácz operującemu ze swoim oddziałem w okolicy pomiędzy miastem Žilina i Čadca,  pisał, że „jacyś Polacy maszerują naprzód nie wyrządzając żadnych szkód.”

Pongrácz wysłał więc na Orawę jednego ze swoich synów – Kaspra, aby z niewielkim oddziałem wykonał rozpoznanie i dowiedział się coś o zamiarach Litwinów. Niestety zaraz po jego wyjeździe kontakt się urwał i dlatego musiał za nim wkrótce wysłać drugiego syna – Franciszka, lecz ani od tego nie otrzymał żadne wiadomości. Bezradny Pongrácz zmuszony został do bezczynności i  czekania na wyniki pertraktacji Illésházy z dowództwem litewskim, które rozpoczęły się 23 października 1683 w myśl wcześniejszych uzgodnień Sobieskiego z Thököly.

Oddziały z  terenu województwa trenczyńskiego wycofały się z  miasta Žilina w kierunku zachodnim w okolice miejscowości Dlhé Pole. Litwini pojawili się 24 października 1683 w leżącym na wschód od Žiliny miasteczku Varín i posuwali się dalej na zachód doliną Wagu nie napotykając po drodze na żaden opór oddziałów Illésházy. Oddziały litewskie zachowywały się przy tym stosunkowo spokojnie poskramiając się przed zapędami. Wystarczyło jednak, że niepodziewanie napadnięte zostały przez podjazdy synów Pongrácza, aby znów wznowiły działalność militarną. Po napaści w pobliżu Žiliny, Sapieha napisał list do Pongrácza (25.10.1683) w którym skarżył się na napastników ponieważ oddziały litewskie nie miały zamiaru prześladować miejscową ludność, ale walczyć z  nieprzyjaciółmi chrześcijaństwa. Żądał jednocześnie zadośćuczynienia i odszkodowania za poniesione straty. Gdy jednak Pongrácz zwlekał z odpowiedzią i zwrotem zdobyczy wymawiając się na to, że synowie z obawy przed karą gdzieś uciekli i zniknęli, Litwini sami wyrównali sobie straty i spustoszyli okoliczne dobra szlacheckie i miejscowości w okolicy Žiliny (Závada, Horný Hričov). Grabież i plądrowanie trwało tutaj cztery dni. Później wojsko znów kontynuowało pochód wzdłuż brzegów Wagu.

Wojna z Turkiem już w tym czasie powoli się kończyła. Po zajęciu twierdzy Ostrzyhom, wojsko sojusznicze ze względu na zbyt późną porę roku, zaniechało marszu na Budę, stolicę Węgier. Sobieski zdecydował się więc na powrót do Polski z tym, że polskie załogi wojskowe przezimować miały w obozach leżących w pobliżu granic tureckich. Na wiosnę bowiem zakładano wznowienie działań wojennych.

Wojsko litewskie, które ciągle nie było w stanie dołączyć do koronnego, król już niepotrzebował. Nie miał nawet o nim żadnych wieści.

W końcu października maszerowali Litwini na południe Słowacji doliną Wagu, blisko granicy z Morawą. Pod miastem Leopoldov skręcili w kierunku Nitry i dopiero wtedy król otrzymał świeże wiadomości o nich od posła wysłanego przez hetmanów. Poseł odnalazł Sobieskiego w obozie wojskowym pod Ostrzyhomiem (28.10.1683) i zawiadomił go, że wojsko już nadchodzi od strony morawskiej i dotrze tutaj za trzy dni.

W szeregach litewskich panowała jednak już przez dłuższy okres czasu anarchia i brak dyscypliny. W dodatku po wcześniejszych gwałtach i przemocy w Polsce i na Słowacji, niektórzy żołnierze bali się gniewu i ukarania przez króla. Dlatego też starając się uniknąć odpowiedzialności za haniebne czyny, grupowo dezerterowali z armii, aby przez Morawę, Śląsk dostać się z powrotem do Polski i na Litwę. Inni natomiast widząc bliskość króla, starali się szybko do niego dołączyć. Uczyniła tak na przykład poruszająca się inną trasą niż główne siły litewskie, chorągiew Wołowicza (Wincentego?), który oddał się pod komendę króla 4 listopada 1683 lub miecznika królewskiego (Tomasza Gulczewskiego?) dowodzącego chorągwiami polskimi i kozackimi. Główne siły litewskie jednak ciągle zwlekały i zostawały w tyle o czym Sobieski pisał w liście do Marysienki z obozu nad słowacką rzeką Ipeľ w pobliżu miejscowości Šahy.

Wielki hetman litewski, Kazimierz Sapieha pojawił się wraz ze swoimi dowódcami w obozie księcia Karola Lotaryńskiego w wiosce Sek (Hronský Sek) koło miasta Levice dopiero 7 listopada 1683. Austriacy przygotowywali się tutaj na przezimowanie.

Ponieważ Litwini zbliżali się do miejscowości Sečany, gdzie przebywał Sobieski, odległej od Levíc tylko o 60 km, książę Karol wysłał do obozu koronnego poselstwo z propozycją wykorzystania świeżych posiłków (10 tysięcy żołnierzy), np. do zdobycia okupowanego przez Turków Novohradu lub Vacova. W odpowiedzi na to (7.11.1683) Sobieski z  obozu nad rzeką Balog odpisał, że ze względu na zbyt późną porę roku i nadchodzące przymrozki, propozycja taka jest nie do przyjęcia. Zwłaszcza, że posiłki litewskie chciał wykorzystać do zdobycia zamku w Sečanoch. Prosił więc księcia o szybkie skierowanie Litwinów pod Sečany.

I tak w wigilię św. Marcina czyli 10 listopada 1683, przybył Sobieski z wojskiem pod twierdzę Sečany i zdobył ją nawet bez posiłków litewskich. Pomogli mu przy tym Kozacy, którzy akurat przybyli i zaraz włączyli się do bojów.

Obydwaj hetmani jeszcze jednak bez swoich oddziałów, stanęli przed królem dopiero 15 listopada w obozie koło miejscowości Trenč, niedaleko miasta Fiľakovo. Prosili króla, który spieszył się już do Polski, aby poczekał jeszcze dwa dni na armię litewską co Sobieski faktycznie uczynił stacjonując w mieście Rimavská Sobota (17-19.11.1683). Tutaj wreszcie Litwini połączyli się z wojskiem koronnym.

I dobrze, że się tak w końcu stało bo w drodze powrotnej do Polski przyszło armii Sobieskiego maszerować przez nieprzyjazne dla siebie i sprzyjające Thököly wschodnie obszary współczesnej Słowacji.

W liście spod Koszyc z 27.11.1683 król pisał żonie, że „… od trzech dni idziemy neiprzyjazną nam krainą. Wszystkie miasta i zamki zamykają się przed nami, zajęte przez załogi Thököly, który odciągnął za Tisę, za granicę turecką …”.

Po obejściu Koszyc z  których oblegania i  zdobywaniu król zrezygnował, armia polsko-litewska weszła na Spisz i  przybyła w okolicę miasta Prešov. Natrafiła tutaj na jeszcze silniejszy i groźniejszy opór nieprzyjaciela czyli węgierskich sprzymierzeńców Thököly. Tutaj jak król pisał, „ … strzelają do nas spoza każdego krzaka i z każdego miejsca chłopi, szlachta i żołnierze krzycząc: bij go jak wilka ! Chorych i maruderów zostających z tyłu, okrutnie mordują, gorzej niż Turcy i dlatego we dnie i w nocy musimy się mieć na baczności i iść naprzód powoli, abyśmy nie stracili ludzi.”

Wrogie zachowanie tutejszych mieszkańców, spowodowane było tym, że o ile tereny naddunajskie, blisko granicy z  Turcją, zamieszkiwała ludność katolicka, to na obszarze wschodniej Słowacji opanowanym przez Thököly, magnata z  Kežmarku, żyli przeważnie protestanci, ewangelicy. Thököly uważany był przez nich za obrońcę wiary i symbol walki przeciwko reżimu katolickich Habsburgów. Polacy i  Litwini, jako sojusznicy Austrii i katolicy byli więc w naturalny sposób uważani za nieprzyjaciela  i  najeźdźcę. Poza tym opór wywołały też wieści o wcześniejszych pogromach Litwinów na Orawie i  innych obszarach Słowacji.. W ten sposób zrodziła się nienawiść przeciwko całemu wojsku i chęć zemsty.

Z niedalekiego Spisza docierały również wiadomości o wrogim zachowaniu i działalności innego oddziału litewskiego kwaterującego na tym obszarze. Jego pobyt na Słowacji niedaleko polskiej granicy, spowodowany był zamiarem zabronienia najazdu Thököly na Polskę z doliny Popradu i  Dunajca oraz zapewnienia bezpieczeństwa na południowej granicy kraju. Oddział nie brał udziału w walkach z  Turkami i  Thököly. Powołany i wykorzystany został przez króla do ochrony bezpiecznego powrotu wyczerpanego kampanią wojska koronnego.

O niezbyt chlubnej i przyjaznej dla miejscowej ludności postawie oddziału litewskiego dowiedzieć się można ze wzmianek z ówczesnych kronik i innych dokumentów miast spiskich. Strach i obawę wywołaną jego pojawieniem się ilustruje np. wzmianka w księdze inwentarzowej miasta Podolínec, w której pod datą 21 listopada odnotowano, że Litwini po splądrowaniu miejscowości Toporec podeszli pod miasto. Miejscowi chcąc zapobiec najgorszemu, otwarzyli bramy miasta witając żołnierzy chlebem i gorzałką, którą ci bardzo sobie chwalili i cenili.

Na drugiej stronie jednak, aby usprawiedliwić zachowanie oddziału, przyznać trzeba, że nie odbiegało ono w niczym od normalnego zachowanie i działalności militarnej prowadzonej na obszarze nieprzyjaciela. Większość tutejszych dóbr należała bowiem do sprzymierzeńca Turcji Thököly oraz innej szlachty węgierskiej od czasu do czasu napadającej Polskę.

Oddział ze Spisza dowodzony przez młodszego z  Połubińskich dopiero 4 grudnia 1683 dołączył do króla pod murami Preszowa. Król jednak zdecydował się miasto nie atakować ponieważ posiadało silną załogę. Armia polsko-litewska maszerowała więc dalej w kierunku polskiej granicy zdobywając po drodze jeszcze gniazdo nieprzyjacielskiego oporu w mieście Sabinov (Sibinum). Część Litwinów została też tutaj zakwaterowana w okolicy. Pozostali żołnierze powrócili przez Plaveč (Pławiec) i miasto Lubovňa (Lubowla) do polskiego Sącza, gdzie król Jan powitała żona, Marysieńka.

Kampania wojenna roku 1683 została zakończona. Wznowić działania i boje z  Turkiem i Thököly zamierzano znów na wiosnę roku przyszłego. Po uzgodnieniu z cesarzem, polskie wojsko koronne udać się miało na zimowe „leże” do miast słowackich (ówczesne Górne Węgry). Zamiast niego jednak zakwaterował tam Sobieski żołnierzy litewskich, którzy byli bardziej wypoczęci i świeży niż ci z którymi uratował Wiedeń i odbył kampanię słowacką. Zresztą zmęczeni żołnierze koronni znajdując się w pobliżu Polski, w tęsknocie za rodzinnymi stronami, opuszczali szeregi armii wracając do domu. Poza tym po spustoszeniach Litwinów na Słowacji (Orawa, okolica Trenczyna, Spisz) nie było zbyt wiele miejsc dogodnych na przezimowanie. W dodatku oburzona ludność niechętnie gościła u siebie oddziały uważane za okupacyjne i sprzyjające nienawidzonym Habsburgom.

Ogólnie rzecz biorąc z wojskowego punktu widzenia, jesienną kampanię Sobieskiego na Słowacji w 1683 roku uznać można za udaną. Dzięki niej raz na zawsze zażegnana została groźba tureckiego podboju Europy. Na Węgrzech i  Słowacji osłabiona została pozycja sprzyjających Turcji magnatów węgierskich, którzy zmuszeni zostali do rozmów pokojowych z dworem wiedeńskim. Uratowany został Wiedeń, Europa, dynastia Habsburgów i Austria, która przez następne dziesięciolecia w odróżnieniu do upadającej Polski szlacheckiej, rosła w potęgę i siłę stając się mocarstwem europejskim. Dzięki temu już o niecałe sto lat później wzięła aktywny udział w rozbiorach Polski (1772, 1795), tej samej, która ją uratowała przed ekspansją turecką. Tak Habsburgowie i inni władcy europejscy wraz z władzą kościelną w Rzymie podziękowali Polsce za ocalenie i obronę chrześcijaństwa.

Jeżeli chodzi o pobyt wojsk Sobieskiego na Słowacji i osobę króla, przyznać trzeba szczerze, że opinie są pod tym względem podzielone. Z jednej strony sam król Jan i dowodzone przez niego wojsko koronne bijące Turka zapisało się pozytywnie na karty słowackiej historii. Porażka Turków pod Wiedniem, zwycięstwo pod Parkáni, zdobycie mnóstwa miejscowości okupowanych przez Turcję, wypędzenie załóg okupanta z różnych zakątków Słowacji południowo-wschodniej na pewno ulżyło Słowakom. Tak jak osłabienie władzy i wpływów mocnych rodów węgierskich. Znacznej części chrześcijańskiej ludności słowackiej umożliwiło również powrót do wcześniej wyznawanej wiary katolickiej, którą zmuszona była się zrzec pod naciskiem protestanckich panów węgierskich.

Na drugiej stronie jednak napiętnowana mnóstwem gwałtów, przemocy, krwi i  ognia, działalność wojsk litewskich na Orawie, pod Trenczynem i  na Spiszu, wywołała niepotrzebną wrogość i chęć zemsty. Niechlubnie zapisała się do historii polsko-słowackiej i w pamięci górali orawskich. Na Orawie do dziś wspomina się straszne spustoszenie i puszczenie z dymem 27 wiosek i miejscowości, podpalanie kościołów, rabunki i  gwałty, kradzież i  wywóz z  Trstenej na Orawie cudownego obrazu Marii Panny do Wilna oraz mnóstwo niepotrzebnych ofiar.

Niestety od tego czasu zachowało się na Orawie mylne przekonanie, że nieszczęście w 1683 roku spowodowały przechodzące tędy „wojska Sobieskiego” lub „wojska polskie”.

Warto więc postarać się o to, aby do świadomości Słowaków i ludności Orawy nareszcie dotarł fakt, że za gwałt wtedy na Orawie nie ponosi żadną odpowiedzialność Sobieski i  Polacy, lecz maszerujące tędy z  Litwy i dowodzone przez Litwinów oddziały między którymi nie brak było Kozaków i Tatarów. Co prawda tworzyli oni ogół ówczesnej wspólnej armii Rzeczpospolitej, lecz na ich zachowanie na Słowacji jesienią 1683 roku król Jan Sobieski nie miał w gruncie rzeczy żaden wpływ ponieważ wtedy już dawno walczył w Austrii i prześladował Turków nad Dunajem.

Chronologia wydarzeń kampanii jesiennej armii Sobieskiego w roku 1683

KORONA	LITWA
Marzec 1683
31 marzec – sojusz wojskowy polsko – austriacki
Kwiecień 1683
17 kwiecień – Sejm w Warszawie ratyfikuje umowę polsko – austriacką i przystąpienie Polski do wojny przeciwko Turcji
Sierpień 1683
15 sierpień – Warszawa, Sobieski wyrusza z wojskiem koronnym przez Kraków na Wiedeń	15 sierpień – oddziały litewskie docierają dopiero pod Warszawę
	20 sierpień – przygotowania do przeprawy przez Wisłę (Warszawa, Stężyca)
Wrzesień 1683
12 wrzesień – zwycięstwo Sobieskiego pod bramami Wiednia
13 wrzesień – obóz wojskowy na „milę” od Wiednia	18 wrzesień (połowa miesiąca) – obóz pod Krakowem
17 wrzesień – Sobieski jeszcze przebywa z wojskiem koronnym pod stolicą Austrii	27 wrzesień – armia litewska wyrusza spod Krakowa w kierunku Słowacji przez Orawę; napadają po drodze dobra kasztelana krakowskiego (Myślenice); mniejszy liczebnie oddział wyrusza spod Krakowa na Spisz; artyleria pojawić się miała pod Krakowem dopiero za 8 dni
Październik 1683
	początek października – splądrowanie dóbr zatorskich (Oświęcim)
7 październik – pierwsza, przegrana przez Polaków bitwa pod Parkáni (obecnie Štúrovo na Słowacji)	4 październik – armia litewska przekracza granicę polsko-węgierską i pojawia się na Orawie
9 październik – druga, zwycięska dla Polaków bitwa pod Parkáni	5 październik – pojawienie się zwiadów węgierskich (jazda Illésházy, Pongrácza) na Orawie
10 październik – wojsko koronne obozuje pod Parkáni, przygotowania do przekroczenia Dunaju i bitwy o Ostrzyhom (Węgry)	15 październik – spustoszenie Orawy
20 październik – obóz pod Ostrzyhomem	21 październik – kontynuowanie pochodu z Orawy w kierunku Žilina – Čadca
	24 październik – zdobycie miasteczka Varín koło miasta Žilina i przemarsz doliną Wagu
27 październik – Sobieski pod Ostrzyhomem, walki o zdobycie                             twierdzy	25 październik – hetman litewski Sapieha żąda od dowódcy                             wojskowego oddziałów Thököly zadośćuczynienie                             i odszkodowanie za napaść podjazdem jego synów;                             kara za brak zadośćuczynienia – spustoszenie okolicy                             i miejscowości Závada, Horný Hričov trwające ok.4                             dni
28 październik – twierdza turecka w Ostrzyhomiu zdobyta	28 październik – poseł litewski zapewnia króla, że wojsko litewskie                             pojawi się lada chwila (za ok. 3 dni); Litwini                             przechodzą przez Poważie, Leopoldov i Nitrę
Listopad 1683
5 listopad – obóz nad rzeką Ipeľ (Słowacja)
7 listopad – Sobieski z wojskiem koronnym nad rzeką Balog niedaleko miejscowości Sečany, przygotowania do szturmu	7 listopad – Sapieha pojawia się z dowódcami chorągwi w obozie księcia Karola Lotaryńskiego w wiosce Sek (Hronský Sek) pod miastem Levice (Słowacja)
10 listopad – Sobieski pod miejscowością Sečany, które zostały zdobyte	10 listopad – niektóre oddziały kozackie dołączyły już do wojsk koronnych (Sečany)
11 listopad – postój w Sečanoch
15 listopad – obóz w Trenč niedaleko miasta Fiľakovo
15 listopad – w obozie królewskim w Trenči pojawiają się wreszcie obydwaj hetmani litewscy, którzy pozostawili o „milę” za sobą armię
17-19 listopad – Sobieski czeka na przybycie armii litewskiej pod miastem Rimavská Sobota
19 listopad – Litwini wreszcie dołączyli do wojska koronnego
20 listopad – wspólny obóz pod miastem Rimavská Sobota
21 listopad – planowana defilada i przegląd wojskowy oddziałów litewskich, które jednak to zignorowały i nie pojawiły się (Hačava k. Rimavskej Soboty)
	21 listopad – oddział litewski na Spiszu zdobył Toporec i wstąpił do Podolínca
27 listopad – przemarsz wojsk polsko-litewskich przez Słowację wschodnią, postój pod Koszycami
Grudzień 1683
4 grudnia – król z wojskiem pod bramami miasta Prešov
6 grudnia – oddziały austriackie odłączyły się od wojsk Sobieskiego i udały się do miasta Levoča
9 grudnia – zdobycie twierdzy w mieście Sabinov, powrót do Polski przez miejscowości Plaveč, Ľubovňa do Sącza

Párkány czyli Šturovo

 

Na wiosnę 1683 r. wielki wezyr turecki Kara Mustafa zdecydował się na zorganizowanie ogromnej wyprawy wojennej przeciwko Habsburgom. Jej celem było ostateczne pokonanie Austriaków i podporządkowanie sobie Europy Środkowej. Na realizację zamiaru zarządził pod Parkanem (Štúrovo) koncentrację olbrzymiej armii w sile 250 tysięcy żołnierzy. Ponieważ jednak naruszona „zębem czasu“ miejscowa twierdza nie była w stanie pomieścić przybywającej z głębi kraju wielkiej ilości żołnierzy, niezbędne było rozbicie taborów wokół miejscowości.

Gdy na początku lata 1683 roku koncentracja według mniemania tureckich dowódców została zakończona, oddziały osmańskie ruszyły na Wiedeń. Jednocześnie sprzymierzeniec Turcji, węgierski magnat Imrich Thököly, podjął akcje wojskowe mające na celu podporządkowanie sobie całego obszaru obecnej Słowacji.

Obleżęnie Wiednia rozpoczęło się 14 lipca 1683 i trwało aż do 12 września tegoż roku. Aby zapewnić należytą obronę przeciwko Wielkiej Armii, Austriacy zmuszeni byli zwrócić się za pośrednictwem i poparciem papieża do władców europejskich z prośbą o udzielenie pomocy i wsparcia militarnego. W obliczu zbliżającego się niebezpieczeństwa tureckiego i zagrożenia chrześcijaństwa w Europie, przybyły na obronę Wiednia i Austrii wielonarodowościowe oddziały wojskowe. Na wezwanie papieża podążył na odsiecz Wiednia również polski król Jan III Sobieski, który 12 września 1683 w bitwie pod bramami Wiednia odniósł wspaniałe zwycięstwo na chwałę oręża polskiego. Pokonanych w bitwie Turków oddziały alianckie jeszcze ścigały uciekających w kierunku wschodnim tak, aby zapewnić bezpieczny pokój oraz wypędzić ich z Austrii. Oddziały tureckie zatrzymały się na dłużej i znowu skoncentrowały dopiero w miejscu rozpoczęcia wyprawy czyli w Párkány. Gdy Kara Mustafa dowiedział się o zamiarze zdobycia Ostrzyhomiu, pozostawił obronę Parkanu Karze Mohamedowi, paszy z Budy i jego 8 tysiącom żołnierzy.

W dniu 7 października 1683 alianci podeszli pod Parkan. Tutaj wojska Sobieskiego zdobyły z  marszu twierdzę Svodín, lecz Turcy już w tym czasie dobrze się ufortyfikowali i umocnili na drugim węgierskim brzegu Dunaja w Ostrzyhomiu (Esztergom). Zaraz po zdobyciu twierdzy jazda polska, która tworzyła czoło armii głównej mimo zakazu Sobieskiego przeprowadziła bez odpowiedniego przygotowania i  wsparcia, samowolnie i na własną rękę nieudaną akcję wojskową. Polacy dostali się do zastawionej sprytnie przez Turków w tzw. Dolinie Płaczu (Siralomvölgy) pułapki w której zostali pobici. Około 1,5 tysiąca polskiej jazdy dostało się do niewoli i następnie zostało bezlitośnie ściętych. Dwa dni później 9 października 1683 wojska cesarskie i polskie dowodzone przez księcia Karola Lotaryńskiego oraz innych dowódców wojskowych (m.in. hrabia Dünewald, książę Starhemberg, austriaccy generałowie – Picolomini, Pálffy, Gaprara, Veterani, Londron i polski hetman Jabłonowski) zaatakowały Parkan. Przygotowane w naprędce tureckie linie obronne nie wytrzymały uderzenia wojsk sojuszniczych i  zostały przełamane. Turcy marnie czekali na pomoc i wsparcie oddziałów podlegających Thököly, bowiem ten w obliczu zmiany sytuacji wojskowej i widocznej porażki Turcji, zwlekał i czekał na lepszą dla siebie okazję. Turcy opuścili Párkány mordując po drodze podczas odwrotu w dolinie za miastem wszystkich, wcześniej wziętych do niewoli jeńców. Ścięte głowy zamordowanych polskich żołnierzy wbili na pale i wystawili na widok publiczny. Armia wojsk sprzymierzonych pobiła Turków, zajęła Párkány i  twierdzę Dżigerdelen. Parkan czyli dzisiejsze Štúrovo wyzwolone zostało po latach spod jarzma tureckiego i bitwa pod nim zapisała się do historii Europy. Tym samym zapoczątkowany został proces ostatecznego wyzwolenie  Słowacji i Węgier.

Pobici Turcy uciekli po moście przez Dunaj do Ostrzyhomia. Wielu z nich w panice i zamęcie, który nastąpił skończyło w nurtach rzeki. Most nie był w stanie wytrzymać wielkiego naporu, załamał się i spadł do wody.

W bitwie pod Párkány zginęło ok. 8000 Turków, 3000 żołnierzy wojsk sprzymierzonych. W dolinie koło miejscowości zamordowanych zostało 1500 wziętych do niewoli jeńców polskich. Do dziś podobno jeszcze białe kości pomordowanych odnajdywane są tutaj na powierzchni ziemi.

Z zemsty za zabitych rodaków, polscy żołnierze nie brali Turków do niewoli, lecz pokonanym odcinali głowy i splądrowali zamieszkiwane przez Turków przybytki.

Twierdzę Dżigerdelen zwycięzcy podpalili i  zrównali z ziemią. Turcy po stracie Párkány wycofali się również z  podzamcza Ostrzyhomia i  schowali się za mocnymi murami zbudowanej na wysokiej skale twierdzy. Aby kontynuować pościg za nimi sojusznicy zmuszeni byli zbudować most pontonowy przez Dunaj. Dzięki niemu udało im się dostać na drugą stronę rzeki i do podzamcza. Wkrótce potem twierdza została zdobyta (28 października 1683). Turcy zmuszeni byli do ucieczki aż do Budy, skąd jeszcze organizowali swoje najazdy. W 1685 roku sprzymierzeńcy oblegali twierdzę Nové Zámky, gdzie na pomoc oblężonym Ibram, pasza z  Budy zorganizował wyprawę wojenną. Nowa armia turecka próbująca przełamać oblężenie została jednak 16 sierpnia 1685 roku rozbita i rozgromiona. W ten sposób 19 sierpnia 1685 słowackie miasto Nové Zámky wyzwolone zostało z niewoli  tureckiej. Jeszcze w 1686 roku armia dowodzona przez ks.Karola Lotaryńskiego (6 czerwca 1686) wyruszyła w kierunku Budy – stolicy Węgier, którą później zdobyła i tak wypędziła Turków z ziemi węgierskiej.

*   *   *   *   *

Wspominane miesjce bitwy czyli współczesne miasto Štúrovo (Szturowo) jest jednym z najbardziej na południe wysuniętych miejsc terytorium Słowacji i  jednym z najcieplejszych miejsc tego kraju. Leży na brzegu Dunaju  na granicy z Węgrami. Było osiedlone w czasach prehistorycznych już przed pięcioma tysiącami lat. Przeprowadzone w przeszłości na terenie obecnego zakładu celulozowo-papierniczego i wzgórza zwanego Boži kopec (Istenhegy) badania archeologiczne wskazują na istnienia tutaj osiedla neolitycznego. Świadczą o tym odnalezione resztki ceramiki liniowej, osiedla i pogrzebiska ze starszej epoki brązu (okres halsztejński), osady z  II w. n.e. oraz osady germańskiej z II/III w. n.e.

W okresie rzymskim na terenie obecnego miasta istniało osiedle o nazwie ANAVUM, które położone było nad ważnym brodem przez Dunaj. Pełniło rolę przyczółka granicy cesarstwa rzymskiego tzw.”Limes Romanus” na której leżał również rzymski obóz wojskowy i twierdza SOLVA MANSIO urządzony na obszarze współczesnego węgierskiego miasta Ostrzyhom na lewym brzegu Dunaja. Stąd Rzymianie wyruszali na wyprawy wojenne w głąb Słowacji na obszary zamieszkałe wtedy przez barbarzyńskie plemiona germańskie napadające przygraniczne tereny rzymskie. Z  tego okresu pochodzi też pierwsze dzieło literackie „Rozmowy samego ze sobą” napisane na Słowacji przez wodza rzymskiego i  filozofa, późniejszego cesarza, Marka Aureliusza (121-180). Powstało w okresie przeprowadzonej przez niego wyprawy przeciwko germańskim plemionom Kwadów żyjącym nad rzeką Hron.

O pobycie Rzymian na Słowacji i ich kontaktach handlowych świadczy również odkrycie bardzo cennego skarbu złotych monet z późnego okresu rzymskiego w liczbie 108 sztuk w leżącej niedaleko miasta Štúrovo miejscowości Bíňa.

W VI w. przybyli tutaj Słowianie i  Awarowie o czym świadczy słowacko-awarskie pogrzebisko z VII/VIII w.

W IX w. na tutejszych obszarach pojawiły się pierwsze plemiona węgierskie powodując równocześnie wielkie zmiany historyczne. Pobliski Ostrzyhom na Węgrzech był pierwszą siedzibą królewskiej dynastii węgierskiej Arpád i stolicą państwa. Wpłynęło to również na rozwój osady Kakath będącej zalążkiem miasta Štúrovo, która po raz pierwszy wzmiankowana była w dokumencie fundacyjnym opactwa benedyktyńskiego w miejscowości Hronský sv. Beňadik z 1075 r. wydanej przez Gejzę I. Monarcha węgierski podarował w nim zakonnikom dziesięć przybytków przewoźników rzecznych i część ziemi na obszarze Kakathu. Późniejsze dokumenty pochodzące z okresu panowania Gejzy II i Andrzeja II świadczą o wybieraniu podatku za sól i myta rzecznego (portowego).

W 1241 r. na obronę przed grożącym niebezpieczeństwem najazdu tatarskim, zbudowana została drewniana twierdza o nazwie Parkan, którym później nawet przez długi okres czasu nazywano miasto. Gdy w 1249 r. leżący na drugim brzegu Dunaja węgierski Ostrzyhom podniesiony został do rangi miejsca koronacyjnego, naprzeciwko niego zbudowana została letnia rezydencja królewska Kakathvár.

Podczas III wyprawy krzyżackiej do Ziemi Świętej (1189-1192) do Kakathu i Ostrzyhomu przybył cesarz niemiecki Fryderyk I Barbarossa. Przywitany został tutaj przez węgierską parę monarszą, Belę III i jego żonę Małgorzatę, która podarowała cesarzowi wspaniały i wielki namiot wojskowy.

Po wymarciu rodu Arpád rozpoczęły się zmagania o węgierską koronę królewską, którą zainteresowanych był też Wacław II, król czeski pragnący uzyskać ją dla syna Wacława III. Wspominany król przybył w tym celu w czerwcu 1304 r. na Węgry i rozbił obóz wojskowy w Kakath skąd wezwał arcybiskupa ostrzyhomskiego Michała na wydanie korony królewskiej co ten stanowczo odmówił.

W XIV i XV w. był Kakath ważną osadą wzmiankowaną w protokołach wizytacyjnych i podatkowych.

W 1541 r. stolicę węgierską Budę zajęli Turcy czym przesądzili ostatecznie o losie Węgier na kilkadziesiąt następnych lat i ich podziale na trzy kontrolowane przez Turcję, Siedmiogród i Austrię części. Od wtedy upłynąć musiało jeszcze długich 150 lat zanim naród słowacki (bo Słowacja była w tym czasie częścią Węgier) i węgierski wyzwolone zostały spod tureckiego jarzma.

W 1543 r. Turcy zdobyli twierdzę w Ostrzyhomiu i zajęli Kakath, na którego zachodnim skraju doceniając jego strategiczne znaczenie, wybudowali silną twierdzę. Położona była na miejscu obecnego kościoła rzymskokatolickiego. Twierdzę nazwali „Dżigerdelen Parkani” czyli twierdzą „zagryzającą się do wątroby (nieprzyjaciela)”. Załogę stanowiło w XVI w. 200 żołnierzy przy czym w sąsiednim Ostrzyhomiu było jeszcze ok.1300 żołnierzy tureckich. Obydwie twierdze wyposażone zostały w działa i miały nawet modlitewnię (dżámi). Stanowiły znakomitą bazę wypadową do przeprowadzania najazdów i podbojów obszarów słowackich i austriackich.

W ciągu XVI w. Austriacy kilkakrotnie próbowali bezskutecznie przejąć ponowną kontrolę nad Parkani i Ostrzyhomiem. Dopiero wyprawa wojenna pod wodzą Mansfelda Pálffy w 1595 r. zakończyła się sukcesem i zdobyciem twierdzy tureckiej. W 1605 na końcu nowej wojny pięcioletniej pomiędzy Turcją i Austrią, obydwie miejscowości zostały znów zdobyte przez Turków. W rękach tureckich pozostały też dalej po podpisaniu traktatów pokojowych w Żytawie (1606) i przy miejscowości Kamienny Most (26.05.1625).

W 60. latach XVII w. pod Parkanem znów się walczyło, ale wysiłki Austriaków były daremne. W 1663 r. artyleria dowodzona przez Rattuit de Souches ostrzelała miejscowość tak, że doprowadziła prawie do jej zupełnego zniszczenia. Turkom jednak, którzy zdążyli wcześniej schować się do większej twierdzy w Ostrzyhom nie wyrządziła żadnej szkody.

Nadeszło lato 1683 r. i wtedy wyruszający spod Parkanu na podbój Europy Turcy zostali rozgromieni przez Sobieskiego pod Wiedniem, pobici pod Parkanem i wypędzeni później z Węgier.

W ten sposób po blisko 140 latach Parkan (Štúrovo) wyzwolony został spod tureckiej niewoli.

W 1895 r. w celu zapewnienia stałego połączenia pomiędzy miastami Štúrovo i Esztergom wybudowany został most żelazny niosący imię jednej z córek Franciszka Józefa, cesarza austriackiego i  króla węgierskiego oraz Elżbiety Bawarskiej, Marii Walerii (1868-1924). Most wysadziły w powietrze w 1944 r. wycofujące się stąd oddziały niemieckie. Po wojnie ani jeden z „bratnich“ rządów Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej i Węgierskiej Republiki Ludowej nie kwapił się z zacieśnieniem przyjaźni poprzez odbudowę zniszczonego mostu. Dopiero dzięki środkom finasowym z  funduszy Unii Europejskiej uzupełnionych dotacjami rządu słowackiego i węgierskiego możliwe było ponowne jego otwarcie w dniu 11 października 2001. Przez pewien okres czasu połączenie między miastami zapewniał prom rzeczny.

Rozwój gospodarczy miasta sięga początkami XVIII w i związany był z kolonizacją miasta i okolicy.

Biskup z  Ostrzyhomia starał się o przyznanie praw miejskich i  jarmarków. Na jego wstawiennictwo, cesarz austriacki Karol III pozwolił w „Villa Párkáni” urządzać 4 miejscowe targi i jarmarki, lecz nie przyznał prawa miejskie. Miejscowość uzyskała ich dopiero w 1740 r. od cesarzowej Marii Teresy i wkrótce była siedzibą powiatu w województwie ostrzyhomskim (1750).

W II połowie XIX w. zaczął się rozwijać przemysł. W 1850 zakończyła się budowa linii kolejowej Vác – Bratislava i  w dniu 16 grudnia tego samego roku przejechać mógł tędy pierwszy pociąg z Wiednia do Pesztu.

Po I wojnie światowej Štúrovo znalazło się na terytorium Czecho-Słowacji i po raz pierwszy po 900 latach straciło bezpośredni kontakt z leżącym na drugim brzegu Dunaja, sąsiednim miastem Ostrzyhom.

Pełniło wtedy rolę pogranicznego węzła kolejowego, drogowego i wodnego. Posiadało urząd celny i pogranicznej policji.

Aktywniejszy rozwój miasta widoczny był dopiero w końcu 20.lat XX w. (odnowa mostu, miasta, tradycji organizowania jarmarków i  targów, elektryfikacja). Od 1938 do 1945 roku znajdowało się na obszarach okupowanych Węgrami.

Po zakończeniu II wojny światowej nastąpiła odbudowa miasta ze zniszczeń wojennych. Štúrovo pełniło rolę ważnego węzła granicznego i stacji przewozowo-przeładunkowej.

Od 26.06.1948 datuje się zmiana nazwy na obecne Štúrovo.

Rok 1960 przyniósł odnowienie tradycyjnego jarmarku Szymona i  Judy, w 1963 r. rozpoczęła się budowa wielkiego kombinatu celulozowo-papierniczego (JCP Štúrovo – obecnie KAPPA).

W dniu 11 września 2001 oddany został do użytku odbudowany ze zniszczeń wojennych most im.Marii Walerii przez Dunaj do Ostrzyhomia. Odnotowuje się rozwój ruchu turystycznego i rozbudowę obiektów głównie wypoczynku letniego.

Štúrovo jest trzecim pod względem znaczenia gospodarczego portem rzecznym Słowacji (po

Bratysławie i Komarnie).

Okolicę miasta wielokrotnie nawiedzały różne nieszczęścia i kataklizmy jak np. najazd Tatarów (1237-1242), zaraza morowa (1347-53), okupacja turecka (1543-1683) i inne. W okresie długiej, bogatej i burzliwej historii miasta jego nazwa zmieniała się aż 25 razy.

Od 1546 r. gdy miasto okupowali Turcy datuje się zachowana do dziś tradycja urządzania targów jesiennych zwanych Jarmarkiem Szymona Judy, który odbywa się corocznie w październiku. Jarmark był i pozostał okazją do handlu i różnych pokazów podczas których spotykać się można przy zabawie, stołach z  jadłem i  piciem, obejrzeć pokazy wędrujących muzykantów i artystów cyrkowych, goście i gospodarze. Jarmark trwa trzy dni i noce.

Jedynym zabytkiem miasta jest będący pod ochroną barokowy kościół rzymsko-katolicki z XVIII w. oraz kalwaria przykościelna z 1766 r.

Współczesne Štúrovo położone jest na lewym brzegu Dunaja – 36° 23′ wschodniej długości geograficznej i 47° 48′ północnej szerokości geograficznej. Miasto zamieszkuje blisko 14 tysięcy mieszkańców (1995). Posiada obszar 3722 ha powierzchni.

Najniżej położonym miejscem jest brzeg Dunaja – 103 m n.p.m., najwyższe to Továrenská ulica na wzgórzu – 132 m n.p.m.

Nizinną okolicę urozmaicają pogórza Pillis i Burda (Węgry) o wysokości ok. 400m n.p.m.

Niedaleko miasta są obszary chronione: Kováčské kopce juh /południe/ i Parížske močiare.

Ogólne warunki klimatyczne miasta:

Najniższa temperatura miesięczna powietrza (okres 50 lat): -1,8 ^oC /styczeń/;

najwyższa: 21 ^oC /lipiec/; średnia roczna: 10,4 ^oC

Charakterystyczna temperatura powietrza średnio:

0 ^oC – od 18 lutego do 15 grudnia,

5 ^oC – od 22 marca do 10 listopada,

10 ^oC – od 17 kwietnia do 15 października,

15 ^oC – od 18 maja do 18 września.

Średnia opadów atmosferycznych:

Najmniej (mnóstwo) – 31 mm, styczeń

Najwięcej – 69 mm, czerwiec

Długoletnia średnia: 566 mm

Średnia wilgotność powietrza:

Najniższa – 66 %, lipiec

Najwyższa – 87 % grudzień

Długoletnia średnia – 74 %

Niniejsze dane potwierdzają, że miasto wraz z okolicą są najcieplejszym miejscem na Słowacji gdzie średnia temperatura roczna wynosi 10,8°C. Mimo nizinnego położenia (Podunajská nižína – Nizina Panońska) wietrzność jest umiarkowana. Na mikroklimat wpływa bliskość rzeki Dunaj, Hron i Ipeľ.

Ciekawa przyrodniczo okolica (na płn.zach. Państwowy Rezerwat Przyrodniczy Vŕšok /Hegyfarok/, skały pochodzenia wulkanicznego – Kováčské kopce, PRP, najwyższe wzniesienie – Burda – 395 m n.p.m.), mikroklimat oraz kąpielisko z wodą termalną (cieplica).

W lecie przybywa tutaj codziennie za wypoczynkiem 5000 gości, podczas gorącego lata na kąpielisku jest nawet 7000 osób. Štúrovo bowiem posiada największe kąpielisko na Słowacji – VADAŠ zajmujące powierzchnię 24 ha ze źródłem wody termalnej o temperaturze 38 °C, pięcioma basenami do kąpieli, solarium, hotel, domki kempingowe, kortami tenisowymi i inne urządzeniami wypoczynkowymi.

Chronologia wydarzeń kampanii jesiennej armii Sobieskiego w roku 1683

KORONA	LITWA
Marzec 1683
31 marzec – sojusz wojskowy polsko – austriacki
Kwiecień 1683
17 kwiecień – Sejm w Warszawie ratyfikuje umowę polsko – austriacką i przystąpienie Polski do wojny przeciwko Turcji
Sierpień 1683
15 sierpień – Warszawa, Sobieski wyrusza z wojskiem koronnym przez Kraków na Wiedeń	15 sierpień – oddziały litewskie docierają dopiero pod Warszawę
	20 sierpień – przygotowania do przeprawy przez Wisłę (Warszawa, Stężyca)
Wrzesień 1683
12 wrzesień – zwycięstwo Sobieskiego pod bramami Wiednia
13 wrzesień – obóz wojskowy na „milę” od Wiednia	18 wrzesień (połowa miesiąca) – obóz pod Krakowem
17 wrzesień – Sobieski jeszcze przebywa z wojskiem koronnym pod stolicą Austrii	27 wrzesień – armia litewska wyrusza spod Krakowa w kierunku Słowacji przez Orawę; napadają po drodze dobra kasztelana krakowskiego (Myślenice); mniejszy liczebnie oddział wyrusza spod Krakowa na Spisz; artyleria pojawić się miała pod Krakowem dopiero za 8 dni
Październik 1683
	początek października – splądrowanie dóbr zatorskich (Oświęcim)
7 październik – pierwsza, przegrana przez Polaków bitwa pod Parkáni (obecnie Štúrovo na Słowacji)	4 październik – armia litewska przekracza granicę polsko-węgierską i pojawia się na Orawie
9 październik – druga, zwycięska dla Polaków bitwa pod Parkáni	5 październik – pojawienie się zwiadów węgierskich (jazda Illésházy, Pongrácza) na Orawie
10 październik – wojsko koronne obozuje pod Parkáni, przygotowania do przekroczenia Dunaju i bitwy o Ostrzyhom (Węgry)	15 październik – spustoszenie Orawy
20 październik – obóz pod Ostrzyhomem	21 październik – kontynuowanie pochodu z Orawy w kierunku Žilina – Čadca
	24 październik – zdobycie miasteczka Varín koło miasta Žilina i przemarsz doliną Wagu
27 październik – Sobieski pod Ostrzyhomem, walki o zdobycie                             twierdzy	25 październik – hetman litewski Sapieha żąda od dowódcy                             wojskowego oddziałów Thököly zadośćuczynienie                             i odszkodowanie za napaść podjazdem jego synów;                             kara za brak zadośćuczynienia – spustoszenie okolicy                             i miejscowości Závada, Horný Hričov trwające ok.4                             dni
28 październik – twierdza turecka w Ostrzyhomiu zdobyta	28 październik – poseł litewski zapewnia króla, że wojsko litewskie                             pojawi się lada chwila (za ok. 3 dni); Litwini                             przechodzą przez Poważie, Leopoldov i Nitrę
Listopad 1683
5 listopad – obóz nad rzeką Ipeľ (Słowacja)
7 listopad – Sobieski z wojskiem koronnym nad rzeką Balog niedaleko miejscowości Sečany, przygotowania do szturmu	7 listopad – Sapieha pojawia się z dowódcami chorągwi w obozie księcia Karola Lotaryńskiego w wiosce Sek (Hronský Sek) pod miastem Levice (Słowacja)
10 listopad – Sobieski pod miejscowością Sečany, które zostały zdobyte	10 listopad – niektóre oddziały kozackie dołączyły już do wojsk koronnych (Sečany)
11 listopad – postój w Sečanoch
15 listopad – obóz w Trenč niedaleko miasta Fiľakovo
15 listopad – w obozie królewskim w Trenči pojawiają się wreszcie obydwaj hetmani litewscy, którzy pozostawili o „milę” za sobą armię
17-19 listopad – Sobieski czeka na przybycie armii litewskiej pod miastem Rimavská Sobota
19 listopad – Litwini wreszcie dołączyli do wojska koronnego
20 listopad – wspólny obóz pod miastem Rimavská Sobota
21 listopad – planowana defilada i przegląd wojskowy oddziałów litewskich, które jednak to zignorowały i nie pojawiły się (Hačava k. Rimavskej Soboty)
	21 listopad – oddział litewski na Spiszu zdobył Toporec i wstąpił do Podolínca
27 listopad – przemarsz wojsk polsko-litewskich przez Słowację wschodnią, postój pod Koszycami
Grudzień 1683
4 grudnia – król z wojskiem pod bramami miasta Prešov
6 grudnia – oddziały austriackie odłączyły się od wojsk Sobieskiego i udały się do miasta Levoča
9 grudnia – zdobycie twierdzy w mieście Sabinov, powrót do Polski przez miejscowości Plaveč, Ľubovňa do Sącza

Opracował: Waldemar Ireneusz Oszczęda