Samo Chalúpka

 

     SAMO CHALUPKA 

(1812-1883), najwybitniejszy romantyczny poeta słowacki, ksiądz ewangelicki, współtwórca Memoranda slovenského národa (Memorandum Narodu Słowackiego), który miał własne, osobiste doświadczenie z Polską i Polakami.

Jeszcze jako uczeń liceum ewangelickiego w Bratysławie był współzałożycielem i członkiem szturowskiej Spoločnosti česko-slovanskej (Towarzystwa Czecho-Słowiańskiego) w Bratisławie (1829). Jako bibliotekarz interpretował i wyjaśniał na spotkaniach towarzystwa Slávy dcéru (Córa Sławy) od Jána Kollára.

Natchniony jej ideami, zdecydował się na aktywne włączenie się w nurt polskiego ruchu narodowowyzwoleńczego. W tym celu nielegalnie przekroczył granicę austriacko-rosyjską wytyczoną zaborcami na terenie okupowanej przez nich Polski.  Wraz z Jozefom Pravoslavom Bellom a  J. Lehotským wstąpił na ochotnika do polskiego powstania narodowego, które wybuchło w listopadzie 1830 roku i skierowane było przeciwko carskiemu samodzierżawiu (caratowi). Został ranny podczas powstania i zmuszony był powrócić do swojej ojczyzny.

Udział w polskim powstaniu spowodował, że wraz z Alexandrom Boleslavinom Vrchovským wstąpił do tajnego słowackiego stowarzyszenia „Vzájomnosť“, które utrzymywało żywe kontakty z czeską i polską młodzieżą rewolucyjną. Później studiował teologię w Wiedniu (1833), gdzie nawiązał kontakty ze studentami polskimi. Również tam z prawnikiem A. Vrchovským przygotował program skierowany do młodzieży słowackiej, który realizował Ľ. Štúr. Pod wpływem Štúra i jego poglądów orientowanych na carską Rosję, częściowo zmienił swoją orientację polonofilską. Widoczne jest to zwłaszcza w wierszu Všeslav (Wszechsłowianin), w którym martwi go nienawiść panująca między Rosjanami i Polakami.  Życie i twórczość Sama Chalupku najtrafniej określa dwuwiersz wyciosany na jego grobie:

 

„Pravde žil som, krivdu bil som verne národ môj ľúbil som.“

„Dla prawdy żyłem, krzywdę biłem, Wiernie mój naród kochałem.“

 

 

Literatura i źródła:

Jagiełło M., Słowacy w polskich oczach. Obraz Słowaków w piśmiennictwie polskim, T. I, II., Warszawa 2005; Oszczęda W., Niektoré osobnosti slovenskej literatúry 19.storočia a ich vzťah k Poliakom /Niektórzy przedstawiciele literatury słowackiej XIX w. i ich stosunek do Polaków/, Zborník zo seminára realizovaného dňa 26.októbra 2010 v rámci Žilinského festivalu poľskej a slovenskej kultúry v Žiline, Žilina 2011, str. 40-47

 

Waldemar Ireneusz Oszczęda