Zilina-mesto s tradíciou

Żilina to centrum północno­zachodniej Słowacji, leżące u zbiegu rzeki Váh (Wag) z jego do­pływami – Kysuca i Rajčianka. Położona jest ona w kotlinie ograni­czonej wzniesieniami: Malá Fa­tra, Suľovské vrchy, Javorníky i Kysucká vrchovina (Mała Fatra, Wierchy Sulowskie, Jaworniki i Wzgórza Kisuckie). Stolica województwa jest jednym z najstar­szych miast słowackich.

Pierwsza wzmianka o miejscowości, nawiązująca do obszaru obecnego miasta, znanego ja­ko „terra de Selinan“, pochodzi z 1208 roku. W 1312 roku Žili­na otrzymała prawa miejskie od króla węgierskiego Karola I Ro­berta.

Miasto pochwalić się może miejscową Księgą Miejską prowadzoną od 1378 roku, która uważana jest za najstarszy zabytek słowackiego piśmiennictwa prawnego oraz Privilegium Pro Slavis – Przywi­lejem dla Słowaków, wydanym przez króla węgierskiego i pol­skiego, Ludwika I Wielkiego (zwanego w Polsce Węgierskim) w 1381 ro­ku. Król, wspominanym przywilejem, dał prawo miejscowym Słowakom do równorzęd­nego zajmowania miejsc w radzie miejskiej. Zrównał w ten sposób słowacką większość z niemiecką mniejszością, która rządziła w mieście, decy­dowała o jego sprawach oraz losach mieszkańców. Słowacy uzyskali liczebne równouprawnienie w Radzie Miejskiej, z rządzącymi wtedy miastem rajcami niemiecki­mi. W ten sposób zniesiona została dyskryminacja bogatej mniej­szości nad biedniejszą, lecz mniej wpływową tubylczą większością.

Obecnie miasto jest znanym ośrodkiem przemysłowym regionu Povażie. Mieści się tutaj również Žilinská univerzita (Uniwersytet Żyliński, dawna Wyższa Szkoła Ko­munikacji i Łączności), znana uczelnia techniczna. Miasto jest ważnym centrum handlowym.

Godnym obejrzenia jest żyliń­ski deptak – Národna ulica, prowa­dzący ze stacji kolejowej do zabytkowego centrum miasta. Nim do­stać się można poprzez tzw. „far­skie schody“ znajdujące się przy kościele farnym, na odnowiony ry­nek główny – Márianske námestie (plac Mariański) z przyległymi uliczkami.

Stary kwadratowy rynek po­siada ciekawe i cenne rozwiązanie architektoniczno-urbanistyczne. Jest jedynym swego rodzaju za­chowanym placem miejskim, w którym po całym obwodzie cią­gnie się 106 arkad, urządzonych na parterze 44 kamieniczek mieszczańskich. Pierwotnie, domy przy placu posiadały wysokie, ostre, dwuspadowe dachy, lecz na skutek pożaru w 1886 r. ich kształt zmieniony został na płaski, jednospadowy.

Bardzo cennym zabytkiem miasta jest stary, romański ko­ściółek św. Stefana zbudowany w 1250 r. w obecnej dzielnicy Závodie, prze­budowany w XVI-XVIII w. Oprócz tego, należy wymienić  kościół parafialny św. Trójcy z ok. 1400 r. z renesansowę dzwonni­cą z 1530 r.

Warto obejrzeć również barokowy kościół i klasztor franciszkanów z lat 1704-1730, kościół i klasztor jezuitów z 1743 r., kościół ewangelicki z lat 1935-36, sy­nagogę z lat 1933-34 oraz zamek Budatín z II połowy XIII wieku.

Ulubionym miejscem space­rów i odpoczynku mieszkańców miasta jest leśny park Chrast, podmiejskie tereny wypoczynko­we przy starym grodzisku – Hra­disko, niewielkie wzniesienia za miastem – Dubeň i Stranik. Wędkarze skorzystać mogą ze zbiornika wodnego przy elek­trowni Dolný Hričov, Żilina, sta­wów rybnych przy wspomnia­nych zbiornikach retencyjnych, terenów nad rzekami Vah, Kysuca i Rajčianka. Turyści dostaną się oznaczonymi szlakami w ma­lownicze i ciekawe zakątki okoli­cy – Suľovské skaly, Javorníky, Malá Fatra.

 

Waldemar Ireneusz Oszczęda