Waldemar Ireneusz Oszczęda
Czesi i Morawianie w bitwie grunwaldzkiej – cz. 1
Bitwa pod Grunwaldem (15 lipca 1410) zakończona klęską Zakonu Krzyżackiego, zaliczana jest do największych bitw średniowiecza. Wzięła w niej udział wielka liczba uczestników z których znaczną część tworzyli zaciężni pochodzący z różnych zakątków ówczesnej Europy. W oddziałach zaciężnych znalazło się również wielu najemników nawerbowanych w północnej części Czech, Moraw, Śląska i Łużyc. Większość z nich wzmocniła szeregi wojsk krzyżackich do których trafiło ogólnie ponad pięć tysięcy zaciężnych a z tego prawie cztery tysiące z nich wzięło bezpośredni udział w bitwie. Przypuszcza się, że Czesi i Morawianie stanowili grupę ok. 3000-3200 najemników będących na krzyżackim żołdzie. Zubożeni, trudniący się często grabieżą i napadami feudałowie, chętnie zaciągnęli się ze względów materialnych do służby bogatego Zakonu Krzyżackiego. W czasach średniowiecza nie było to niczym wyjątkowym i niemoralnym.
Obce rycerstwo i zaciężni tworzyli zastępy aż sześciu ze wszystkich pięćdziesięciu jeden chorągwi krzyżackich. Większość z nich walczyła tradycyjnie w chorągwi św. Jerzego, która była szóstą chorągwią Krzyżaków, dowodzoną przez Krzysztofa von Gersdorf (Kerzdorff). Najemnicy z krain czeskich i Moraw byli także w szeregach dwudziestej dziewiątej i pięćdziesiątej chorągwi krzyżackiej.
Wśród mnóstwa feudałów z północnych Czech, Moraw i ziem śląskich znajdował się również młody Jan Městecký z Opočna.
* * * * *
Jan Městecký z Opočna /określany też jako jako Jan Městecký młodszy/, był ostatnim przedstawicielem czeskiego rodu szlacheckiego „z Dobrušky i Opočna” oraz jednym z najważniejszych przedstawicieli tzw. Stronnictwa Opoczeńskiego skupiającego niektórych katolickich feudałów z Czech Północnych, przeciwników husytyzmu.
Herby Městeckich z Dobrušky i z Opočna
(źródło: http://heraldikus.wz.cz/roderb/d/dobrusky1,2.htm)
Pochodził z niezbyt zamożnej rodziny feudalnej. Jego ojcem był Szczepan (Stefan) z Opočna, matką natomiast Katarzyna (Kachna) z Bergova.
Ponieważ Szczepan z Opočna zamordowany zamordowany został wraz z kilkoma innymi ulubieńcami króla niemieckiego i czeskiego Wacława IV Luksemburskiego (1361-1419) w 1397 roku, przypuszcza się, że Jan Městecký na pewno urodził się jeszcze przed tym właśnie rokiem. Zmarł w 1432 roku.
W skład jego dóbr rodzinnych wchodziło miasteczko Heřmanův Městec i zamek Opočno (przypuszczalnie od 1413 roku). Ze stryjem Janem z Frymburka będącym jego opiekunem, był również współwłaścicielem położonego w pobliżu Opočna miasteczka Dobruška.
Wraz ze swoją drużyną złożoną z ośmiu kopii i jednego strzelca, walczył w 1410 roku pod Grunwaldem w szeregach wojska krzyżackiego. Podczas bitwy został wzięty do polskiej niewoli. Wolność odzyskał dopiero na wiosnę 1412 roku. Powrócił do majątku w Czechach Północnych. Od tego czasu działał tylko w rodzinnym kraju.
Wkrótce po powrocie z różnym skutkiem włączył się w wir wewnętrznych sporów i konfliktów feudalnych. Udział w lokalnych starciach i najazdach przyniósł mu nawet korzyści materialne i wpłynął na rozszerzenie włości. Prowadził liczne wyprawy łupieżcze. W 1415 roku na przykład napadł na Wszystkich Świętych klasztor w miejscowości Opatovice. Opata klasztoru poddał torturom i zamęczył na śmierć.
Po rozpoczęciu rewolty i wojen husyckich w Czechach, wraz z innymi feudałami katolickimi został sprzymierzeńcem Zygmunta Luksemburskiego (1368-1437), króla czeskiego i węgierskiego. Stał się czołowym przedstawicielem skierowanego przeciwko husytom Stronnictwa Opoczeńskiego (1420). Wiódł potyczki z husytami w okolicy Opočna. Na początku 1421 roku napadł na opanowane przez zwolenników Jana Husa miasto Přelouč, które następnie zdobył. Zabił przy tym mnóstwo nieprzyjaciół. Jeńców wziętych do niewoli bezlitośnie rozkazał wrzucić do szybów kopalnianych przy mieście Kutná Hora. Następnie z silnym oddziałem wojskowym oblegał zajęte przez taborytów miasto Chotěboř. Obrońcom miasta obiecał w przypadku poddania się, zachowanie życia i swobodne jego opuszczenie. Niestety dane słowo złamał. Po otwarciu bram miasta zamordował około tysiąca nieprzyjaciół. Na rynku przeprowadził też publiczną egzekucję dowódcy obrońców i dwóch księży husyckich.
Później jednak szala zwycięstwa przechyliła się na stronę husytów. Jan Městecký zmuszony był uciec i schować się przed nimi za mury miasta Chrudim, gdzie bronił się i negocjował. W końcu jednak skapitulował i poddał się. W obawie przed zemstą przeciwnika prosił o przebaczenie. Przeszedł na stronę husytów i przyjął postulaty zawarte w czterech artykułach praskich. Uczynił tak w obawie o własne życie i przed utratą majątków, która groziła mu po okrutnych morderstwach wykonanych wcześniej na husyckich obrońcach miasta Přelouč i Chotěboř. Pozornie więc przyłączył się do husytów. Wraz z nimi wziął nawet udział w wyprawie wojennej i obleganiu miasta Jaroměř. W kilka miesięcy później zdradził husytów i ponownie przeszedł na stronę katolików. Włączył się do wyprawy skierowanej przeciwko nim. Na wieść o wiarołomności Jana Městeckiego, mieszkańcy Pragi wywiesili publicznie jego chorągiew na pręgierz stojący na rynku Starego Miasta.
Městecký zrzekł się przed biskupem przekonań husyckich. Przysiągł wierność królowi Zygmuntowi Luksemburskiemu pod którego chorągwiami wziął udział w kolejnej nieudanej krucjacie prowadzonej przeciwko wyznawcom kielicha i w bitwie pod miastem Německý Brod (obecnie Havlíčkův Brod).
W 1422 roku należący do Jana Městeckiego zamek Opočno oblegały krótko oddziały husyckie dowodzone przez Zygmunta Korybutowicza (ok.1395-1435), księcia litewskiego i bratanka Władysława Jagiełły. Po kilku dniach jednak odeszły w obawie przed nadejściem wojska feudaułów śląskich.
Rok później Jan Městecký poniósł klęskę w potyczce z oddziałem, którym dowodził legendarny przywódca husytów Jan Žižka z Trocnova (ok.1360-1424). W tym samym roku odnotowano jego obecność na dworze króla Zygmunta Luksemburskiego w Koszycach (Košice, Słowacja). Latem lub jesienią 1423 roku przeprowadził udany najazd na przedmieście miasta Hradec Králové. Uczestniczył też w zjeździe czeskich feudałów (Kolín) oraz w spotkaniu obydwóch obozów religijnych zakończonym porozumieniem o przerwaniu działań wojennych na okres jednego roku.
Mimo tego w Czechach Wschodnich nadal przebiegały walki między Stronnictwem Opoczeńskim i Obozem Mniejszym Žižki. Podczas nich husytom udało się pojmać jednego z nieprzyjaciół, który twierdził, że Jan Městecký planował zamach i zamordowanie Jana Žižki.
W 1424 roku zwolennicy Stronnictwa Opoczeńskiego ponieśli kolejną klęskę w bitwie z Žižką pod miastem Česká Skalice. Rok później husyci przeprowadzili wielką ofensywę, podczas której zdobyli m.in. należący do Jana Městeckiego zamek Opočno. Warownię splądrowali i zburzyli w wyniku czego straciła swoje znaczenie. Městecký utracił też większość swoich majątków za wyjątkiem dworu Popice. Na szczęście dla siebie, podczas ataku na zamek Opočno, przebywał poza jego murami.
Przypuszczalny herb Jana Městeckiego /wg jego pieczęci z 1427r./
(źródło: http://heraldikus.wz.cz/roderb/d/dobrusky3.htm)
W 1427 roku aktywnie włączył się do nieudanej próby przewrotu i zajęcia Pragi. W 1429 po dwóch latach oblegania utracił zamek Lichnice /Lichtenburk/. Utrata dóbr zmusiła Městeckiego do negocjacji z husytami i doprowadziła do jego ponownego przejścia na husytyzm. Na wiosnę 1430 roku służył więc znów u husytów i brał udział w ich kampaniach wojennych. Rok później, po śmierci stryja, stał się wyłącznym właścicielem miasteczka Dobruška oraz zamku Frymburk.
Z dokumentów historycznych wynika, że Jan Městecký nie był w tym czasie zbytnio lojalny w stosunku do husytów i sprzyjał ich nieprzyjacielom. W końcu życia popadł w długi i zmarł w nich w 1432 roku.
Zachowane dokumenty i czeskie źródła historyczne niezbyt pochlebnie oceniają postać i charakter Jana Městeckiego z Opočna, ponieważ w swoim życiu kierował się bardziej względami materialnymi niż moralnymi. Przyłączał się na tę stronę, która była dla niego wygodniejsza i korzystniejsza. Jego czyny świadczą o okrutności i wiarołomności. Ze względu na zdrady, których się dopuścił, obdarzony został przydomkiem „Chorągiewka”. Nie posiadał zbyt wielkiego talentu wojskowego. Był postacią dość kontrowersyjną.
Pod tym względem nie różnił się jednak od większość do siebie podobnych feudałów żyjących w czasach średniowiecza.
Jako właściciel zamku Opočno przywołał na miasto nieszczęście ponieważ najazd husytów (1425) doprowadził do ogromnego spustoszenia i wielowiekowego upadku miasta.