Górnicza historia, jaskinie i zabytki

Gemer, to historyczna dzielnica i  południowy, sąsiadujący z  Węgrami region Słowacji, którego centrum stanowi miasto Rimavská Sobota. Z geograficznego punktu widzenia zajmuje ona obszar od źródeł rzeki Hron, do podnóża wzniesień pogórza Cerovská vrchovina. Od przełęczy Soroška na wschodzie, po miejscowość Ožďany na zachodzie. Na Gemerze znajdują się parki narodowe: Slovenský raj, Muranská planina i  Slovenský kras (Raj Słowacki, Połonina Murańska i Kras Słowacki). Region posiada urozmaiconą rzeźbę terenu, która od znajdujących się na północy wzniesień Tar Niżnych obniża się w kierunku nizin węgierskich. Turyći mogą tu liczyć na znakomity wypoczynek wśród gór, gęstych lasów, bystrych potoków, stromych zboczy łąk, głębokich i malowniczych dolin, urodzajnych pól z łanami słoneczników, nad czystymi i niebieskimi lustrami jezior, stawów i brzegami rzek. Na licznych szlakach turystycznych ujrzeć można mnóstwo wspaniałych zabytków, gotyckich i  barokowych kościołów, średniowiecznych zamków i  pięknych pałaców, dworów szlacheckich, zabytków drewnianej i  murowanej architektury ludowej. Na uwagę zasługuje też ciekawy tutejszy folklor.

Historia Gemera związana była przez długie wieki z  życiem i  losami miejscowych, wpływowych i bogatych rodów szlacheckich, takich jak Bebek, Mariássy, Andrássy i Coburg. Przez prawie półtora wieku, leżąca na węgiersko-tureckim pograniczu kraina, żyła w ciągłym niebezpieczeństwie i zagrożeniu częstymi najazdami tureckimi. Nie sprzyjało to rozwojowi miast,  dlatego ze starych osad górniczych powstały tutaj tylko niewielkie miasteczka, w których życie mieszkańców opierało się na górnictwie i  handlu targowym (Rožňava, Revúca, Dobšina, Jelšava, Štítnik, Kameňany, Gemer, Rimavská Sobota, Ožďany, Hrachov). Działalność i  rozwój gospodarczy zapewniały temu regionowi górnictwo oraz  hutnictwo, oparte na wydobyciu rud niektórych metali szlachetnych i  żelaza w górach pobliskiego pogórza Spišsko-gemerské rudohorie (Rudawy Spisko-Gemerskie). Naturalne bogactwo, ciężki wysiłek górników i hutników, przez dziesiątki lat przynosiły znaczne zyski właścicielom gemerskich dóbr i  przedsiębiorstw. Dynamiczny rozwój gospodarczy odzwierciedlił się również w zachowanych zabytkach, np. w wyjątkowo cennych freskach namalowanych we włoskim stylu w miejscowych kościołach (Štítnik, Plešivec, Koceľovce, Ochtina, Šivetice, Rákoš, Rimavská Baňa, Rimavské Brezovo, Kraskov, Kyjatice). Również w pięknym i bogatym urządzeniu wnętrz kościołów, gdzie zachowały się cenne renesansowe i  barokowe ołtarze, ambony, chrzcielnice, organy, mnóstwo rzeźb i obrazów oraz w zabytkach twórczości ludowej w postaci pięknie rzeźbionych ław, empor i sklepień z naściennymi ornamentami. Wyjątkowo ciekawymi zabytkami XIX – wiecznego hutnictwa są trzy wysokie piece, zachowane w miejscowości Nižná Slaná, Vlachovo, Sirek-Červeňany. W niektórych wioskach zachowały się tradycyjne rzemiosła – wyrób gontów, tkanie chodników, wyrób dzwonków, koronkarstwo i garncarstwo.

Na turystów czeka tu wiele atrakcji. W miejscowości Dobšina znajduje się unikalna, odkryta w 1870 r. Dobšinská ľadová jaskyňa, zapisana jako zabytek światowego dziedzictwa UNESCO. Krásnohorská jaskyňa natomiast pochwalić się może drugim, najwyższym na świecie stalagmitem. Wspominana jaskinia znajduje się na terenie parku narodowego Slovenský kras, który zapisany został jako jedyny słowacki rezerwat biosferyczny na listę UNESCO. Podobnie, jak niepowtarzalnie piękna Ochtinská aragonitová jaskyňa znajdująca się w pobliżu miejscowości Gočaltovo. Oprócz wspominanych atrakcji przyrodniczych, magnesem przyciągającym na Gemer corocznie rzesze turystów są stare siedziby szlachty, owiane legendami i powieściami zamki oraz pałace. Przykładem może być zamek Krásna Hôrka, z secesyjnym mauzoleum rodu Andrássy w podzamczu, pałacyk Betliar, ruiny średniowecznego zamku Muráň, miasto Rožňava – siedziba diecezji, miasto Rimavská Sobota. Odpoczynek nad wodą zapewniają tereny rekreacyjne, urządzone nad sztucznym zbiornikiem wodnym koło miejscowości Dedinky, Mlynky, nad rzeką Tornaľa, wzgórzem Teplý vrch. W zimie, na stokach Radzimu i  pogórza Slovenský raj uprawiać można narciarstwo. Tak dziś wita gości region, który kiedyś, nie bez przyczyny, zyskał sobie miano STELLA  HUNGARIAE.

Waldemar Ireneusz Oszczęda