MEDŇANSKÝ Martin
(1840-1899), patriota słowacki, ksiądz katolicki, publicysta, poeta, prozaik, tłumacz, używający również pseudonimu Dušan Sava Pepkin lub Martin Divinko-Svedernický. Był autorem nowel, książek podróżniczych i dwutomowego zbioru poezji Poézia Dušana Savu Pepkina (1876). Swoją twórczość, jak wielu innych patriotów słowackich tego okresu, publikował w czasopismach i kalendarzach.
Urodził się w miejscowości Divinka koło miasta Žilina (pol.Żylina), zmarł 3 XII 1899 w miejscowości Závažie–Istebník. Przez kilka lat żył na plebanii w Beckove. Uważany jest za surrealistę, który wprowadził wolny wiersz na słowacką scenę literacką, przy obraniu swojego pseudonimu jak również w wyborze tematów swoich ballad (Žofia Bosniakova, Židovka, Krvavé lázne – balada o Alžbete Báthoryovej czyli Zofia Bośniakowa, Żydówka, Krwawe kąpiele – ballada o Elżbiecie Bathory). Zaliczany był do kręgu patriotów słowackich, którzy szczerym sercem kochali swój wspaniały język narodowy i lud, zaczęli dla niego pisać w języku macierzystym i starali się tworzyć własną, niezależną i różniącą się od czeskiej, literaturę.
Martin Medňanský, według opinii Ivana Franka (1856-1916), wybitnego ukraińskiego pisarza i publicysty, w pięknym tomiku (zbiorze) własnych i przełożonych wierszy, „pokazał całą skalę tonów i uczuć – od głębokiej, z głębi duszy wydostającej się melancholii, po widoczne przejawy radości.” Dwudziestoletni wtedy (1876) I. Franko zauważył również, że w wierszach Martina Medňanského „brzmią mocno wszystkie nowe idee wolności słowa i uczucia, dumy i szczęścia narodu. Jego język jest melodyczny, wszystkie obrazy wypływają żywo z życia narodowego i światopoglądu …”. Młody student filozofii uniwersytetu lwowskiego cenił pracę poety słowackiego zwłaszcza pod względem patriotycznym. Dostrzegł w niej zdrowe kiełki słowackiego życia, z których szczerze się cieszył. Pojawiła się też krytyka wierszy Medňanského, której autorem był Jaroslav Vlček (1860-1930), klasyk historii literatury, krytyk literacki, edytor. Wspominany krytyk słowacki w swojej pracy „O Slovensku a slovenskej literatúre“ – Novšia slovenská poézia a Vajanského básne „Tatry a more“ (O Słowacji i literaturze słowackiej–Nowsza poezja słowacka i wiersze Vajanského „Tatry i morze“), opublikowanej w 1879 roku w czasopiśmie Slovanské listy nr 121, 122 opublikował krytyczną uwagę względem tomiku Medňanského:„Jakiś pseudonim Dušan Sava Pepkin wydał dwa tomy swoich „Poézií“ (!) we wspaniałej oprawie; poezja, która prawem nazwać można satyrą na poezję. Ani byśmy to martwe dziecko nie wspominali, gdyby autorowi nie przyszedł do głowy głupi pomysł: dedykować obydwie książki hrabiemu Harrach i pozyskać sobie za odbiorców ponad stu Polaków, czym skompromitował poezję słowacką u bratnich narodów.”
Tomik Poézii oprócz własnej twórczości zawiera również słowackie przekłady niektórych wierszy Adama Mickiewicza (Renegát, Smrť plukovníka, Nocľah, Lúčenie Childe Harolda – Renegat, Śmierć pułkownika, Nocleg, Wędrówki Childe Harolda), Ignacego Krasickiego (Na myseľ, Modlitba, Na Michala – Do myśli, Hymn do miłości Ojczyzny, Do Pana Michała) Seweryna Goszczyńskiego (Rozmluva so slávikom, Potok života, Šťastie človeka – Rozmowa z słowikiem, Potok życia, Szczęście człowieka), Karola Brodzińského (Kloe).Jeden z wierszy dedykował miejscu urodzenia czyli Divinke (Moje rodisko, Eheu fugaces Posthume, Posthume, labuntur anni – Horatius, Ódy, 2. kniha) a inny napisał w dialekcie kisuckim (Kysucká v kysuckom nárečí). Tomik zawiera też wiersz dedykowany Bratom Poliakom czyli Braciom Polakom. Spośród znanych z imiona i nazwiska oraz adresu 219 abonamentów Poézií aż 89 z nich pochodziło z Polski i odebrało 106 egzemplarzy dzieła.
Martin Medňanský był wielkim polonofilem. Znał język polski i przyjaźnił się z mnótswem Polaków. Utrzymywał bardzo serdeczne stosunki przyjaźni z Agatonem Gillerom (1831-1877), polskim literatem, podróżnikiem i publicystą, któremu przesyłał wiadomości o Słowakach do redakcji wychodzącego w Lwowie czasopisma „Ruch Literacki“. A. Giller serdecznie wspominał Medňanského w dziele Z podróży po kraju słowackim (1876, Lwów), które jako autor dedykował „patriotom słowackim“. Wspominana publikacja była pierwszą obszerną pracą o południowym sąsiedzie Polski.
Literatura i źródła:
Jagiełło M., Słowacy w polskich oczach. Obraz Słowaków w piśmiennictwie polskim, T. I, II., Warszawa 2005; Oszczęda W., Niektoré osobnosti slovenskej literatúry 19.storočia a ich vzťah k Poliakom /Niektórzy przedstawiciele literatury słowackiej XIX w. i ich stosunek do Polaków/, Zborník zo seminára realizovaného dňa 26.októbra 2010 v rámci Žilinského festivalu poľskej a slovenskej kultúry v Žiline, Žilina 2011, str. 40-47
Waldemar Ireneusz Oszczęda