Orawka

 

Orawka

 

Jedną z najciekawszych góralskich wiosek leżących w pobliżu granicy Polski ze Słowacją jest Orawka. Wspominana miejscowość położona jest na pagórkach Działów Orawskich na wysokości 640 m n.p.m., pod szczytem Pająkowego Wierchu, w malowniczym zakątku Górnej Orawy. Leży nad potokiem Czarna Orawa. Zamieszkuje ją ponad 900 mieszkańców. Z dokumentów historycznych wynika, że założona została w 1585 roku przez sołtysa Jana Wilgę pochodzącego z Beskidu Żywieckiego. W tym czasie podobnie jak i inne okoliczne orawskie wsie, znajdowała się w granicach państwa węgierskiego. Do Orawki i innych wsi orawskich trafili wtedy polscy osadnicy z sąsiedniej Żywieczyzny, sprowadzeni na te tereny przez węgierską administrację komitatową czyli powiatową. Lokacja wioski odbyła się na zasadach prawa wołoskiego. Na początku XVI wieku wioska znajdowała się w posiadaniu węgierskiego magnata Juraja Thurzo (Jerzego Turzona), który był właścicielem prawie całej Orawy i swoimi dobrami zarządzał m.in. z Zamku Orawskiego. Gdy Thurzo przeszedł na wiarę luterańską, zaczął ją narzucać swoim poddanym. Jednocześnie organizował luterańskie zbory, a mieszkańcom swoich wsi zakazał przyjmowania katolickich księży. Orawscy górale, którzy pozostali wierni wierze swoich przodków, poddani zostali różnym represjam, napaściam, gwałtom i nawet mordom, które wykonywali na nich i  katolickich księżach, drabi czyli załoga zamkowa. Jedynym wsparciem dla katolików był cesarz austriacki Ferdynand III Habsburski, który w obronie wiary katolickiej prowadził walkę z protestanckimi panami węgierskimi. W czasach kontrreformacji Orawka była centrum katolicyzmu i siedzibą pierwszej polskiej parafii katolickiej na Orawie. Jej początki związane są z działalnością ks. Jana Szczechowicza z  podhalańskiego Ratułowa, który przy poparciu cesarza i prymasa Węgier, wybudował w miejscowości w latach 1650-1658 (konsekrowany w 1715 r.) pierwszy katolicki kościół.Obejmował on swoim zasięgiem cały obszar Górnej Orawy. Dwa dzwony w stojącej wolnie obok kościoła dzwonnicy ufundować miał ponoć sam cesarz Ferdynand. Drewniana świątynia pw. Jana Chrzciciela wykonana została z drewna modrzewiowego, w konstrukcji zrębowej, na kamiennej podmurówce. Nawiązuje do tradycyjnej architektury podhalańskiej. Jest prawdziwym klejnotem drewnianej architektury sakralnej oraz zabytkiem uznanym przez UNESCO za Światowy Zabytek Kultury. Jednonawowy kościół zbudowany jest z bierwion tworzących gładkie i szczelne lica ścian, które na zewnątrz podbite są gontem. Do prezbiterium dobudowana została w 1728 r. od wschodu na rzucie zbliżonym do kwadratu, murowana z  kamienia i cegły, potynkowana kaplica Matki Boskiej Bolesnej. Budowla posiada wieżę wykonaną w konstrukcji słupowo-ramowej, której główne słupy nośne pochylone są w narożnikach i  usztywnione tzw. krzyżami św. Andrzeja. Wieża zakończona jest nadwieszoną izbicą, szalowaną deskami w układzie pionowym z listwowaniem i czterema okienkami. Izbicę wieńczy kryty gontem dach o jednej kaletnicy. W połowie długości dachu umieszczona jest wieża z sygnaturką, która wbudowana została w przestrzeń poddasza. Góruje nad kaletnicą. Umieszczona jest na ośmiobocznym, obitym gontem trzonie z latarnią. Nakryta jest strzelistym, ostrosłupowym hełmem. Wieża jest częściowo wtopiona w korpus nawowy, częściowo wysunięta ryzalitycznie. Na jej parterze znajduje się babiniec. Zakrystia urządzona została w północnej przybudówce prezbiterium. Wejścia do wewnątrz prowadzą od zachodu i  południa. Wnętrze świątyni oświetlają prostokątne okna umieszczone głównie w elewacji południowej. W środku ujrzeć można istne cuda, malowaną epopeję dziejów Górnej Orawy. Całe wnętrze pokrywają bowiem figuralne malowidła ścienne wśród których dominuje cykl przedstawiający sceny z życia św. Jana Chrzciciela, patrona kościoła (12 monumentalnych malowideł na stropie i ścianach). Na uwagę zasługuje również cykl hagiograficzny z galerią 55 wyobrażeń świętych. Na parapecie chóru umieszczono wyobrażenia Dziesięciu Przykazań, pod prospektem organowym natomiast wizerunki muzykujących aniołów. Ścianę zachodnią zdobią herby cesarstwa, arcybiskupa Jerzego Lippaya de Zongor oraz nobilitowanych sołtysów orawskich z rodzin Wilczków, Bukowińskich i  Moniaków.  Na belce tęczowej umieszczone zostało malowidło Ukrzyżowania z inskrypcją datującą do 1711 r. oraz  starsza wierszowana inskrypcja zawierająca napisaną w języku polskim pieśń pasyjną. Wystrój kościoła wykonał jego budowniczy, ks. Jan Szczechowicz, który był wychowankiem Akademii Krakowskiej i pochowany został pod piaskowcową posadzką świątyni.

Ołtarz główny z pierwszej połowy XVII w. zawiera Pietę, figury patronów Polski i Węgier – św. Stanisława i Wojciecha oraz królów węgierskich – Stefana i Władysława. Boczne ołtarze z obrazami Niepokalanej Marii Panny i  Ukrzyżowania  (kopia podobnego obrazu od P.P.Rubensa) są również barokowe.

Przy kościele otoczonym kręgiem starych drzew, znajduje się nagrobek dwóch polskich lotników zestrzelonych podczas walk 1 września 1939.

Będąc w Orawce warto zobaczyć też zabytkowe przydrożne kapliczki (np. z kamienną Pietę w osiedlu Danielki do której corocznie pielgrzymuje lud orawski), starą farbiarnię płócien z oryginalnym zegarem słonecznym (w XIX w. była Orawka centrum przerobu i handlu orawskim płótnem), dzwonnicę z dzwonkiem „do odpędzania chmur” i  wiele innych ciekawych miejsc.

Warto jeszcze wiedzieć, że po I wojnie światowej Orawka znalazła się na obszarze plebiscytowym o którego przynależności państwowej rozstrzygnąć miał plebiscyt. Ten jednak się ostatecznie nie odbył i na mocy decyzji Rady Ambasadorów podjętej na konferencji w belgijskim Spa w 1920 roku znalazła się w granicach Polski. Przypuszczalnie jako terytorialna rekompensata za przyznane Czechom Zaolzie. W okresie II wojny światowej przyłączona była do Słowacji i w 1945 powróciła do Polski.

 

 

Waldemar Ireneusz Oszczęda