Zabytki drewnianej architektury Zaolzia
Zaolzie obfituje w mnóstwo cennych zabytków drewnianej architektury ludowej. Jednym z najstarszych jest stary drewniany kościółek Bożego Ciała w miejscowości Guty.
Pierwsza wzmianka o Gutach odnotowana została w 1305 roku w rejestrze dziesięciny wybieranej dla biskupstwa wrocławskiego. Niewielka wioska przez wieki wchodziła w skład dóbr Księstwa Cieszyńskiego. Ważnym wydarzeniem w jej historii, było otwarcie w 1791 roku, pierwszej szkoły elementarnej. Znaczny rozwój miejscowości nastąpił po 1843 roku, gdy w jej okolicy rozpoczęto wydobycie rudy żelaza dla potrzeb pobliskiej wielkiej huty żelaza w Trzyńcu. W 1980 roku Guty przyłączone zostały do obszaru miasta Trzyniec (czes. Třinec) stając się jego dzielnicą.
Miejscowość znana jest jednak przede wszystkim ze wspominanego kościółka Bożego Ciała zbudowanego w 1563 roku. Budowla uważana jest za jeden z najstarszych zabytków drewnianej architektury sakralnej Podbeskidzia. Renesansowy kościół ufundowany został w okresie reformacji i do 1654 roku służył realizacji potrzeb duchowych licznej grupy miejscowych protestantów. Później przejęty został przez katolików. Budynek posiada jedną nawę oraz przybudówkę wieży – dzwonnicy o wysokości 15 metrów. Konstrukcja nośna wykonana została z mocnych belek, których szerokość dochodzi do60 cm. Belki wykonane zostały z drewna sosnowego, jodłowego, grabowego i lipowego. Drewno pochodzi z drzew, których wiek określony został na prawie 700 lat. Do budowy obiektu, w myśl odpowiedniego zarządzenia cesarskiego, nie użyto ani jednego gwoździa lub metalowego elementu łącza. Ściany zewnętrzne i wewnętrzne wykonane zostały z desek, a wysoki dach w stylu karpackim pokryty został gontem.
Wewnątrz urządzono na górze unikalny chór – oratorium w kształcie litery „L”, bogato zdobiony malowanymi renesansowymi ornamentami i rzeźbami z XVII w. Oprócz tego znajduje się w nim obraz „Wieczerza Pana”, którego autorstwo przypisuje się Jozefowi Mánesowi (1820-1871), znanemu czeskiemu malarzowi i ilustratorowi z Pragi.
W dzwonnicy znajdowały się kiedyś trzy dzwony, z których dwa zaginęły gdzieś w okresie drugiej wojny światowej. Zachował się tylko największy i najstarszy z nich z 1565 roku o wadze 80 kilogramów i średnicy 50 cm. Ten, na początku 2001 roku. został ukradziony, lecz na szczęście odnalazł się, chociaż bez serca, przy drodze koło Trzyńca i po naprawie powrócił na swoje miejsce.
Mimo ponad pięciu wieków istnienia, kościół w Gutach nadal służy wiernym i odbywają się w nim nabożeństwa.
W położonej niedaleko Bystrzycy nad Olzą (czes. Bystřice nad Olší) zobaczyć można inny drewniany zabytek architektury sakralnej, katolicki kościółek Podwyższenia Krzyża Świętego. Pierwotna budowla zbudowana została w końcu XVI w. w stylu renesansowym. Służyła wiernym kilka wieków. Niestety, z upływem czasu jej stan techniczny pogarszał się. W końcu zdecydowano się na rozbiórkę kościoła i wybudowanie na jego miejscu nowej budowli. Stało się tak w 1897 roku. Od wtedy drewniany budynek pokryty gontem posiada późnoromantyczny kształt oraz drewnianą wieżę z blaszanym hełmem w kształcie ostrosłupa. Wnętrze posiada wystrój z przełomu XIX i XX wieku, z wyjątkiem renesansowego trójskrzydłowego ołtarza, który przypuszczalnie zachował się z pierwotnego kościoła.
Warto wiedzieć, że Bystrzyca wzmiankowana była po raz pierwszy w dokumencie z 1423 roku. Od 1984 działa tutaj zespół folklorystyczny „Bystrzyca” reprezentujący miejscowy folklor podbeskidzki. W swoim bogatym repertuarze posiada również suity tańców polskich (rzeszowskie, tańce górali żywieckich, kujawiak, oberek, polonez), tańce czeskie, ukraińskie oraz słowackie (suita wschodniosłowacka i myjawska). Zespół występował kilkakrotnie za granicą, m.in. w Polsce, na Słowacji, we Francji, Niemczech.
Około pięciu kilometrów od Bystrzycy znajduje się miejscowość Nydek (czes. Nýdek), której istnienie odnotowane zostało po raz pierwszy w 1430 roku. Na obrzeżach miejscowości zbudowany został w 1576 roku drewniany jednonawowy kościół św. Mikołaja. Zbudowali go miejscowi protestanci (ewangelicy) na podstawie właściwego przywileju, aby nie musieli chodzić na nabożeństwa do sąsiednej, ale trochę odległej Wędryni. W 1654 roku kościół przeszedł w posiadanie katolików, którzy w 1768 roku przeprowadzili jego gruntowną odnowę. Nie ostatnią zresztą, ponieważ remonty budowli odbyły się jeszcze później, w 1894, 1910, 1934 i latach 90. XX wieku. Prawie każda odnowa związana była z przeróbką, więc nic dziwnego, że z pierwotnego kształtu budowli pozostało niewiele.
Wewnątrz natomiast, przy wejściu, znajduje się interesujący dokument jednego z ostatnich Piastów cieszyńskich, dotyczący lokalizacji kościoła oraz zabytkowy drewniany krzyż.
Będąc na Ziemi Cieszyńskiej warto więc zajrzeć do zaolziańskich Gut, Bystrzycy i Nydka, aby na własne oczy obejrzeć zabytkowe obiekty sakralne Podbeskidzia.
Waldemar Ireneusz Oszczęda