Szczawnica – miasto z leczniczymi „szczawami”
Szczawnica jest gminą i miastem udzrowiskowym położonym w malowniczej dolinie Grajcarka, prawego doływu Dunajca, między Beskidem Sądeckim i Pieninami. Posiada ponad 6 tysięcy mieszkańców. Administracyjnie należy do województwa małoplskiego i powiatu nowotarskiego.
Swoją nazwę zawdzięcza bijącym na jej terenie źródłom kwaśnych wód zwanych przez miejscowych górali „szczawami”.
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1413 roku. Odnotowuje zapisanie przez Władysława Jagiełłę (1351-1434), króla Polski, sumy 400 florenów Abrahamowi z Goszyc, gdzie wymienia się również dwie Szczawnice: Wyżnią i Niżnią.
Osada do końca XVIII wieku znajdowała się w dobrach Starostwa Czorsztyńskiego.
Uzdrowiskowe walory miejscowości zostały w pełni odkryte i wykorzystane przez Józefa Szalaya (1802-1876), polskiego wydawcę pochodzenia węgierskiego, urzędnika galicyjskiego. Józef Szalay przejął Szczawnicę w spadku po swoim ojcu Stefanie, który wraz z żoną Józefiną, nabył ją w 1828 roku.
Nowy właściciel przybył do niej w 1839 roku i kolejnych prawie czterdzieści lat swojego życia poświęcił założeniu, rozwoju i działalności uzdrowiska. Wybudował pierwsze łazienki i budynki zdrojowe, pensjonaty dla kuracjuszy i gości, urządził ujęcia miejscowych źródeł (Magdaleny, Walerii, Jana, Szymona, Heleny i Anieli), rozbudował i zmodernizował Park Zdrojowy. Zadbał o należytą promocję uzdrowiska zapraszając do niego znanych, wpływowych i wybitnych ludzi epoki, m.in. Józefa Dietla (1804-1878), znanego lekarza, balneologa, profesora i rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Od połowy XIX w. dzięki Józefowi Szalayowi nastąpił wyraźny i dynamiczny rozwój miejscowości jako udzrowiska.
Po śmierci Szalaya, utworzony przez niego Zakład Zdrojowy stał się na mocy testamentu majątkiem Akademii Umiejętności w Krakowie. Władze Akademii, mimo trudności związanych z zaspokojeniem roszczeń spadkobierców twórcy uzdrowiska, rozbudowały zakład leczniczy budując Dworek Gościnny (1880-84), uporządkowały Park Zdrojowy i zakończyły budowę drogę przez Pieniny do Czerwonego Klasztoru. W końcu jednak ze względów finansowych i organizacyjnych, Akademia Umiejętności sprzedała w 1909 roku uzdrowisko hrabiemu Adamowi Stadnickiemu.
Hrabia Stadnicki sporo inwestował w udzrowisko w okresie międzywojennym. Odnawił i wyremontował istniejące domy udzrowiskowe, urządził nowe ujęcia źródeł, rozszerzył Park Górny, wybudował Inhalatorium (1933-36) posiadające jako pierwsze w Polsce komory pneumatyczne, rozpoczął elektryfikację (1935), wybudował kanalizację (1937).
Po wojnie uzdrowisko zostało upaństwowione i przejęte przez Skarb Państwa. Dalej się rozwijało. W 1962 roku uzyskało prawa miejske.
W 2005 roku w wyniku porozumienia sądowego uzdrowisko wróciło w posiadanie potomków jego przedwojennego właściciela, rodziny hrabiego Stadnickiego.
Współczesne uzdrowisko posiada 12 źródeł leczniczych wód mineralnych. Są to szczawy wodorowęglanowe, sodowe, jodkowe, bromkowe. Wody szczawnickie są bogate w sole mineralne i zaliczane do szczaw alkalicznych słonych.
Czyste górskie powietrze bez alergenów, środowisko naturalne i wody mineralne sprzyjają licznych schorzeń i chorób dróg oddechowych, przewodu pokarmowego, schorzeń układu ruchu i chorób reumatycznych.
Szczawnica jest również świetną bazą turystyczno-wypoczynkową skąd udać się można w piękną i ciekawą okolicę. Prowadzi z niej mnóstwo pieszych i rowerowych tras turystycznych. Jedną z najciekawszych jest pieszo-rowerowa ścieżka edukacyjna prowadząca spod stacji dolnej kolejki „Palenica” przełomem Dunajca przez Pieniny do słowackiego Czerwonego Klasztoru. Znajdują się przy niej tablice informacyjne i dwa pawilony (polski i słowacki) Pienińskiego Parku Narodowego. Ścieżka nawiązuje na Drogę Pienińską, znany trakt turystyczny, którego pierwszy odcinek do Leśnego Potoka (słow. Lesnický potok) wybudował Józef Szalay w latach 1870-75. Drogę dokończyła później Akademia Umiejętności w Krakowie.
W centrum uzdrowiska znajduje się Muzeum Uzdrowiskowe (2010), urządzone przez Andrzeja Mańkowskiego, wnuka hr. A. Stadnickiego. Eksponowane są w nim przedmioty i dokumenty związane z uzdrowiskiem.
Miasto znane jest z żywego folkloru pienińskiego i organizacji „Lata Pienińskiego” prezentującego góralsko-pasterskie zwyczaje i tradycje regionu.
W pobliżu miasta wznosi się masyw górski Jarmuta, gdzie jak powieść głosi, istniała kiedyś świątynia pogańska.
Waldemar Ireneusz Oszczęda
Slovak 
Polish