Daniel Udrański

        DANIEL UDRAŃSKI (1768-1846)

polski duchowny i ksiądz katolicki, zwolennik idei słowackiego odrodzenia narodowego Antona Bernoláka.

Urodził się 19 VII 1768 w okolicy polskiej miejscowości Niedźwiedź. Zmarł 1 IX 1846 w słowackiej Spiskiej Kapitule. Pochodził z rodziny chłopskiej. Studiował filozofię i teologię na generalnym seminarium duchownym w Bratysławie kształcącym księży. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1792 r. Do 1794 r. był kapłanem w miejscowości Veličná (pol.Wieliczna) na Orawie, ale później był proboszczem w kilku innych parafiach: Kremna, Niedźwiedź, Kacwin. Od 1815 r. był kanonikiem spiskim i jednocześnie profesorem oraz pierwszym rektorem nowo zorganizowanego duchownego seminarium biskupiego w Spiskiej Kapitule. Od 1824 r. pełnił też funkcję dyrektora seminarium pedagogicznego. W latach 1826–35 powierzono mu posadę głównego królewskiego inspektora szkolnego okręgu w Koszycach. W 1827 r. został opatem tytularnym. W latach 1842–46 został ponownie rektorem duchownego seminarium biskupiego w Spiskiej Kapitule, którą pełnił do swojej śmierci. Udrański aktywnie się włączył i działał między grupą związaną z osobą Antona Bernoláka (1762–1813) tzw.bernolakowców, którzy dążyli do zlegalizowania pisanego języka słowackiego i zrównania uprawnień językowych i narodowych Słowaków z innymi narodami cesarstwa austriackiego. Patriotyczni filologowie na czele z A.Bernolákiem pobudzeni wieloma uczonymi Słowakami, po analizie całkowitego położenia narodu słowackiego na Węgrzech i w celu potrzeby samodzielnego rozwoju zdecydowali się na legalizację jednolitego pisanego języka słowackiego opartego na dialekcie kulturalnym używanym w zachodniej części Słowacji. Najpierw opracowali zasady językowe, które zgromadzili w dziele „Dissertatio philologicocritica de Litteris Slavorum” (Bratysława, 1787) do którego załączyli podręcznik pisowni utworzony wg zasady – pisz jak wymawiasz. Później Bernolák wydał pierwszą gramatykę języka słowackiego (1790) i pracę o tworzeniu słów słowackich. Swoje dzieło życia – podstawy słowackiego języka pisanego ukończył napisaniem obszernego słownika, który wydano aż po jego śmierci. Daniel Udrański był pedagogiem z szerokim światopoglądem i popierającym idee Oświecenia. Nic więc dziwnego, że popierał rozwój i używanie języka słowackiego. Zorganizował i zasłużył się o rozpoczęcie działalności duchownego seminarium biskupiego na Spiszu. Opracował jego statut i regulamin, które wytworzył w oparciu o zasady pedagogiki oświeceniowej. Na seminarium pedagogicznym w Spiskiej Kapitule starał się o przedłużenie czasu studiów z dwóch lat na trzy. Działał aktywnie jako ksiądz katolicki na Spiszu i Orawie. Jako jeden z niewielu cudzoziemców zapisał się chlubnie na karty historii ruchu narodowego i niepodległościowego Słowaków, co stanowi swego rodzaju wyjątek.

Literatura i źródła:

Oszczęda W., Zarębski M. A., Impresje Słowackie czyli Słowacja jeszcze bliżej, Staszów-Žilina 2001, str. 81-82

Waldemar Ireneusz Oszczęda